مشاوره کودک

پرخاشگری در کودکان یکی از پدیده های شایعی است که شاید تا حدودی نتیجه تغییرات گسترده ای باشد که در محیط تربیتی کودک و محیطی که کودک در آن رشد و پرورش می یابد است. از یک سو بخشی از پرخاشگری های کودکان معلول دوره های رشدی گوناگونی است که پشت سر می گذارند اما از سوی دیگر بخش عمده ای از این گونه رفتارها نیاز به توجه دارند، باید علل پرخاشگری کودکان مورد بررسی قرار بگیرد زیرا ممکن است رفتار های ناهنجار دیگری را با خود همراه کند.

پرخاشگری چیست؟

ابتدا با رفتار پرخاشگرانه آشنا شویم. این رفتار نتیجه احساس خشمی است که افراد تجربه می کنند. اما همه کسانی که تجربه این احساس را دارند رفتار پرخاشجویانه از خود نشان نمی دهند. زیرا این رفتار به دلیل ماهیت تهاجمی که دارد و ممکن است به خود فرد و یا دیگران آسیب بزند مورد پذیرش جامعه نمی باشد. به همین دلیل با افزایش سن و یادگیری های گوناگون افراد می آموزند که خشم خود را کنترل کنند و رفتارهای مخرب نداشته باشند.

اما با این وجود رفتارهای پرخاشگرانه همواره در سنین مختلف ممکن است که از کودک سر بزند که دلایل گوناگونی دارد اما وقتی فراوانی این رفتار زیاد می شود برای والدین نگران کننده است زیرا معمولا این کودکان تبدیل به افراد مشکل آفرین می شوند به خاطر همان ماهیت تهاجمی و مخرب نمود بیرونی احساس خشم. کودکان پرخاشگر معمولاً ناسازگار هستند در میان همسالان و در محیط های آموزشی مانند مدرسه دردسر های زیادی به وجود می آورند که گاهی اوقات ممکن است جبران ناپذیر باشد؛ مانند آسیب رساندن به دیگران. تا جایی که در کانون های اصلاح و تربیت نیز بخش اعظمی از کودکان و نوجوانان را همین قشر پرخاشگر تشکیل می دهند.

پس این رفتار باید به شدت مورد توجه والدین قرار گیرد و والدین با نحوه برخورد با کودکان خود آشنا باشند، با دوره های رشدی فرزندان خود آشنا باشند تا بتوانند بهتر دلیل رفتارهای گوناگون فرزندان خود را درک کنند. دوره های آموزشی گوناگونی در این زمینه با عنوان مهارت های فرزندپروری برگزار می شود. اما در کنار همه اینها والدین می توانند این آموزش ها را به صورت تخصصی تر از یک مشاور کودک دریافت کنند. یکی از خدمات مرکز مشاوره فراز در زمیه کودک و نوجوان می باشد که خیلی برای والدین مفید فایده است.

انواع پرخاشگری:

آشنایی با انواع پرخاشگری از این جهت مورد اهمیت است که باید برای درمان این اختلال رفتاری بدانیم که نوع بروز خشم کودک چگونه است تا بتوانیم واکنشی متناسب با آن داشته باشیم. خشونت و پرخاشگری را می توان به دو دسته کلی تقسیم کرد. پرخاشگری خصمانه و پرخاشگری وسیله ای یا ابزاری. خصمانه به این معنی می باشد که هدف کودک آسیب رساندن به اشیاء یا افراد است که معمولاً به قصد انتقام روی می دهد مانند زمانی که کودک دوستش را کتک می زند زیرا عروسکش را برداشته و یا اینکه یکی از ظروف خانه را پرت می کند چون توسط مادر تنبیه شده و حالا در پی انتقام است. و وسیله ای یا ابزاری به این معنی است که کودک به واسطه رفتارش قصد دارد به چیزی دست یابد برای مثال برای پس گرفتن عروسک خود از دوستش و یا اینکه قصد دارد از چیزی فرار کند مانند فرار از تنبیه والدین.

علل پرخاشگری کودکان:

در این مقاله قصد داریم علل پرخاشگری کودکان را مورد بررسی قرار دهیم تا بتوانیم به کمک برطرف کردن بخش عمده ای از علل این رفتار نرخ وقوع آن را کاهش دهیم. پرخاشگری علل گوناگونی دارد که یکی از آنها دوره های رشدی گوناگون است. یعنی کودک در هر دوره از رشد خودش دارای ویژگی های خلقی می باشد که یکی از آنها نحوه بروز خشم خودش است. برخی از علت های رفتارهای خشمگینانه عبارتند از:

• ناکامی: فروید جزو اولین نظریه پردازهایی است که به مقوله خشم پرداخته است ومعتقد است احساس خشم در پی ناکامی است که در انسان به وجود می آید. مانند از دست دادن یک رتبه ی شغلی خوب در محل کار. برای کودکان نیز به همین شکل است مانند از دست دادن پول تو جیبی، یا از دست دادن یک اسباب بازی و یا حتی تغییر محل زندگی یا مدرسه که باعث از دست دادن دوستان و همسالان کودک می شود. رفتار والدین در این مواقع باید کاملاً حمایتگرانه باشد و کودک را درک کنند و در یک شرایط کاملاً آرام و به دور از استرس با کودک درباره اتفاق هایی که افتاده است صحبت کنند. و اگر راه به جایی نبردند _زیرا در برخی موارد برخی اتفاقات کودک را به شدت آزرده می کند- بهتر است از یک مشاور کودک کمک بگیرند.
• مشاهده و الگوپذیری: در اکثر موارد الگو گیری کودکان در نوع بروز خشم می باشد مثلاً اگر کودکی ببیند که پدرش هنگام عصبانیت مشتش را به دیوار می کوبد ممکن است او هم در هنگام عصبانیت همین کار را انجام دهد. اما از آنجایی که پرخاشگری نیز نمود بیرونی احساس خشم است کودکان می آموزند که خشونت به خرج دهند. مشت به دیوار بکوبند، اشیاء را پرتاب کنند، دیگران را کتک بزنند. دراین صورت ادامه دار شدن این رفتار ها می تواند تبدیل به یک الگوی رفتاری شود و کودک تبدیل به یک فرد بزهکار یا دارای اختلال شخصیت ضد اجتماعی شود.
• بیش فعالی و یا اختلال بی اعتنایی مقابله ای: یکی از نشانه های این اختلالات رفتار تهاجمی می باشد به خصوص اختلال بی اعتنایی مقابله ای که کودک در مقابل برآورده نشدن خواسته هایش واکنش های خشونت آمیزی از خود نشان می دهد. در این موارد باید حتما با یک مشاور کودک مشورت کرد و عجولانه به برچسب زنی به کودک اقدام نکرد.
• اضطراب و افسردگی: کودکان وقتی دچار بیماری و یا اختلالی می شوند رفتارهایی متفاوت با رفتار بزرگسالان نشان می دهند. مثلا در مورد دو اختلال افسردگی و اضطراب یکی از واکنش های شایع کودکان رفتار های پرخاشگرانه است. زیرا مانند بزرگسالان نمی توانند در مورد احساسات و هیحانات خود صحبت کنند پس گاهی اوقات واقعا لازم است که از یک متخصص کمک بگیریم.
• تولد فرزند تازه: معمولاً این رفتارها در فرزندان اول خانواده بیشتر به چشم می خورد. کودکی تا قبل متولد شدن خواهر و یا برادرش مرکز توجه والدین و اطرافیان بود حالا جایگاه خاص، ویژه و چه بسا از نگاه خود مقدسش را از دست داده است و همه اینها می توانند علل رفتارهای خشونت آمیز کودک باشند در برخی موارد ممکن است به شدت به فرزند تازه متولد شده حسادت کنند و رفتارهای خطرناکی از آنها سر بزند. مانند کتک زدن فرزند تازه، لگد کردن دست و پا، معدوم کردن وسایلی مانند شیشه شیر و شیوه های دیگری که معمولا به هم شبیه هستند.
• عوارض مصرف دارو: گاهی اوقات برخی از داروها با فعل و انفعالات شیمیایی که در مغز ایجاد می کنند باعث تغییر رفتار کودک می شوند. لازم است که والدین نسبت به تغییر رفتار های ناگهانی فرزندان خود مخصوصاً دورانی که در حال مصرف داروی خاصی هستند هوشیار باشند و پزشک کودکشان را در جریان آن بگذارند.

کودکان به رغم تشابهات رفتاری که با یکدیگر دارند هرکدام دنیای متفاوتی داشته و گاهی اوقات رفتارهایی نشان می دهند و در برابر رویداد های گوناگون واکنش هایی نشان می دهند که شبیه یکدیگر نیست. به همین دلیل بررسی کامل و تخصصی علل پرخاشگری کودکان بهتر است که توسط یه متخصص کودک انجام شود زیرا از ابزار های دقیق و گوناگونی برای بررسی کامل این موضوع استفاده می کنند.

نگارنده: آمنه کشاورز کارشناس ارشد مشاوره

معمولاً درباره ی استعداد ها باور های غلط بسیاری وجود دارد که در ادامه به آنها می پردازیم اما برای بسیاری از خانواده هایی که به اهمیت استعدادیابی در فرزندان خود واقف هستند و سعی دارند با برنامه ریزی دقیق و به موقع بر پایه استعداد ها و توانمندی های فرزندانشان آینده خوبی را برای آنها رقم بزنند این سؤال مطرح است که بهترین زمان برای استعدادیابی کودکان شان چه زمانی است؟ تا بعد از آن بتوانند فرزندشان را در راستای استعداد و توانمندی که دارد راهنمایی کنند. در این مقاله می خواهیم به همین سؤال پاسخ دهیم.

باورهای غلط درباره استعدادها:

باورهای غلط بسیاری درباره استعدادها وجود دارد که دانستن آنها کمک می کند تا در دام این باورهای غلط نیفتیم و از استعداد فرزندان خود غافل نشویم. معمولاً والدین فکر می کنند افراد کمی در جامعه دارای استعداد هستند بنابراین خیلی به این موضوع که کودک آنها هم ممکن است استعدادی داشته باشد توجه نمی کنند. برای اصلاح این باور غلط لازم به ذکر است که دو مفهوم استعداد و نبوغ با یکدیگر متفاوت هستند.

استعداد ها توانایی های ذاتی افراد هستند که جدای از آموزش و مهارت می باشند مانند اینکه کودکی آمادگی ذاتی برای انجام برخی حرکات ورزش دارد مانند ژیمناستیک به همین خاطر است که معمولاً این ورزش را در کودکی استعداد یابی می کنند. اما نبوغ به برتری های افراد در بسیاری از زمینه ها نسبت به افراد دیگر گفته می شود افرادی با فاصله خیلی زیادی از دیگر افراد جامعه از نظر توانمندی های خاص برتر هستند. به همین خاطر این افراد نابغه هستند که درصد کمی از افراد را تشکیل می دهند اما در مورد استعداد این گونه نمی باشد و هرکس دارای استعداد یا استعدادهایی می باشد که باید به آن توجه شود.

یک باور غلط دیگر این است که استعداد را معادل با پیشرفت تحصیلی می دانیم در صورتی که خیلی از افراد با استعداد در طول تاریخ بوده اند که در دروس مدرسه عملکرد ضعیفی داشتند که نمونه بارز آن دانشمند معروف آلبرت انشتین است. در صورتی که دروس مدرسه به هیچ وجه توانمندی های افراد را نمی سنجند و نتایج آنها نیز میزان استعداد افراد را به نمایش نمی گذارد. پس توجه به سن کودکان برای استعداد یابی در اینجا نیز اهمیت می یابد زیرا عملکرد ضعیف در مدرسه باعث نابود شدن اعتماد به نفس کودک و سرکوب شدن استعداد های آنان می شود.

باور غلط دیگر این است که فکر می کنیم استعداد ها خودشان بروز می یابند. درواقع فکر می کنیم استعداد آنقدر نیرو دارد که بتواند خودش را نشان دهد و همه متوجه استعداد کودک در یک زمینه خاص می شوند؛ در صورتی که این باور کاملا اشتباه است زیرا درباره همه کودکان صدق نمی کند. و به عومل بسیار زیادی بستگی دارد و به همین خاطر است که استعدادیابی در سراسر دنیا از اهمیت زیادی نسبت به رغبت ها برخوردار است. باورهای غلط بسیار دیگری نیز وجود دارد اما در این مقاله به مهمترین آنها پرداخته شد.

اهمیت استعدادیابی در دوران کودکی

امروزه پدیده ای که در مشاغل خیلی به چشم می خورد این است تعداد بسیار زیادی از افراد در شغل هایی غیر مرتبط با تحصیلات خود فعالیت می کنند و یا بسیاری از افراد را می بینیم که در شغل هایی که هیچ علاقه ای به آن ندارند مشغول هستند به این خاطر مبحث علاقه را پیش می کشیم که رغبت و علاقه وقتی ایجاد می شود که ما در کاری و یا در فعالیتی عملکرد خوبی داریم و همین باعث می شود که نسبت به آن فعالیت علاقمند شویم مانند دوچرخه سواری؛ کسانی که دوچرخه سواران خوبی نیستند علاقه کمی هم به این فعالیت دارند.

پس اساس شکل گیری رغبت ها بر پایه ی استعداد هاست و علت بسیاری از نارضایتی های شغلی و بیکاری ها و تغییر شغل های ناگهانی که امروز می بینیم عدم توجه به استعدادیابی افراد در زمان کودکی است. پس مشغول شدن افراد در مشاغلی که مرتبط با توانمندی ها و استعداد های آنهاست باعث افزایش رضایت شغلی آنها می شود زیرا در این مشاغل احساس سودمندی و اعتماد به نفس بیشتری دارند. خیلی از والدین به اهمیت استعدادیابی در دوران کودکی واقف نیستند و فکر می کنند کودکشان وقتی وارد مدرسه شود استعدادهایش کشف می شوند و خود به خود به سمت آنها هدایت می شود. در صورتی که مدارس فقط عهده دار مسئولیت تدریس برخی از دروس به دانش آموزان می باشند. هرچند که سیستم آموزشی در سالهای اخیر توجه زیادی به استعدادیابی کرده است اما به خاطر تعداد زیاد دانش آموزان تمرکز و توجه مطلوبی برای هر دانش آموز به طور جداگانه صرف نمی شود.

نکته دیگری که اهمیت بررسی توانمندی ها و استعداد های افراد را در دوران کودکی دوچندان می کند این است که بسیاری از فعالیت ها باید از زمان کودکی آغاز شوند تا فرد بتواند به موفقیت های چشمگیری در آنها دست یابد مانند موسیقی و ورزش و معدود زمینه هایی هستند که در هر سنی می توان به آنها پرداخت مثلا روسو نقاش معروف در دوران بازنشستگی به نقاشی روی آورد، یا مثلاً نویسندگی.

بهترین سن برای استعداد یابی کودکان:

مهم است که استعداد ها به موقع بررسی و کشف شوند تا زمان مناسب برای پرورش دادن آنها باشد و به نوعی با شخصیت کودک آمیخته شوند. پژوهشگران و روانسنج ها بهترین سن برای بررسی استعداد ها را پیش از دبستان می دانند زیرا تقریبا در تمام کشورها سیستم آموزشی تأثیر منفی بر خلاقیت کودکان دارد. اما خانواده هایی که دیگر کودکانشان در سن پیش دبستان نیستند هنوز دیر نشده است زیرا فاصله سنی بین 3 تا 15 سالگی نیز برای بررسی و کشف توانمندیهای کودکان و نوجوانان فاصله سنی مناسبی می باشد.

سیستم آموزشی در کشورهای پیشرفته اهمیت زیادی به استعداد یابی افراد می دهد چون معتقد است که افراد بر اساس توانمندی های خود به فعالیت های گوناگون بپردازند و در واقع هرکس در جای خودش قرار بگیرد به همین خاطر برخی از کشور ها از 3 سالگی استعدادیابی کودکان را آغاز می کنند. ابزارهای گوناگونی برای بررسی توانمندی های کودکان وجود دارد از مشاهده و بازی گرفته تا ابزار های روانسنجی دقیق و گوناگون. با این وجود روانشناسان برای اینکه به نتایج دقیق تری دست یابند علاوه بر مشاهده از ابزار های روانسنجی دقیقی استفاده می کنند یعنی همان آزمون های هوشی.

آزمونهای هوشی بسیاری وجود دارد که می توانید با استفاده از آنها استعداد یا استعدادهای کودکان خود را کشف کنید مانند : آزمون هوشی استنفورد-بینه ، آزمون هوشی وکسلر، آزمون هوش چندگانه گاردنر، آزمون هوشی ریون و بسیاری از ابزارهای سنجش هوش و استعداد دیگر. اما باید توجه داشته باشید که این ابزار ها باید توسط افراد حرفه ای و دارای صلاحیت اجرا شود مانند روانشناسان، مشاوران کودک و روانسنج ها.

در آخر باید یادآور شد که استعدادیابی کودکان و بزرگسالان یکی از خدمات مرکز مشاوره فراز می باشد که توسط افراد متخصص انجام می شود و شما با راهنمایی مشاوران کودک می توانید توانمندی های فرزندان خود را بررسی کنید.

نگارنده: آمنه کشاورز کارشناس ارشد مشاوره