دوران سالمندی | دوران سالمندی و نیازهای روان شناختی آن

دوران سالمندی به مقطع سنی بالاتر از ۶۵ سال اشاره دارد و بخش پایانی چرخه ی حیات انسان به شمار می رود. اما به این معنا نیست که وقتی فرد وارد دوران سالمندی می شود زندگی وی پایان پذیرفته است. بلکه نیازهای روان شناختی سالمندان متفاوت از دیگر دوران های زندگی است و باید به آنها توجه شود.

وقتی سخن از دوران سالمندی می کنیم به طور کلیشه ای توجه ما معطوف به وضعیت جسمانی فرد سالخورده می شود؛ از دیگر نیازهای روان شناختی سالمند غافل می مانیم. در حالیکه یک فرد سالخورده در دوران سالمندی بیشتر نیازمند حمایت های عاطفی و اجتماعی است.

به عبارت دیگر زمانی که نیازهای روان شناختی سالمندان تامین شود و آن ها از لحاظ جایگاه اجتماعی در وضعیت مطلوبی قرار داشته باشند؛ کمتر دچار بیماری و مشکلات جسمی می شوند.

نیازهای عاطفی و اجتماعی سالمندان

• حمایت اجتماعی در سالمندی:

یکی از نیازهای اساسی در دوران سالمندی حمایت اجتماعی است که باعث کاهش استرس و تقویت سلامت جسمانی و روانی می شود. وجود حمایت اجتماعی، شانس زندگی کردن سالم و طولانی تر در دوران سالمندی بیشتر می کند.معمولاً سالخوردگان از اعضای خانواده کمک غیررسمی دریافت می کنند.

لینگ و کراس (2001) در تحقیقات خود به این نتیجه رسیدند؛ بسیاری از سالخوردگان برای استقلال خود ارزش ریادی قائل هستند. به همین دلیل از افراد نزدیک به خود کمک زیادی نمی خواهند مگر اینکه بتوانند جبران کنند. در صورتی که کمک بیش از اندازه باشد یا نتوان آن را جبران کرد، اغلب به ناراحتی روانی منجر می شود.

به طور کلی، برای اینکه حمایت اجتماعی به سلامتی سالمند کمک کند، سالخوردگان باید بر آن کنترل داشته باشند. این به معنی دست کشیدن آگاهانه از کنترل در برخی زمینه ها برای کنترل داشتن بر زمینه های دیگری است که فرد برای آنها ارزش زیادی قائل است.

در حقیقت زمانی که می خواهیم در امور سالخوردگان دخالت کنیم، باید از خود بپرسیم چه نوع کمکی را در اختیار آنها قرار می دهیم؟ کمکی که سالخوردگان نمی خواهند یا به آن نیاز ندارند یا ضعف آنها را بیش از حد بزرگ می کند، سلامت روانی آنها را تحلیل می برد.

•  حمایت عاطفی در سالمندی:

نیاز به محبت و توجه در دوران سالمندی بسیار حائز اهمیت است. اگر فرد سالخورده از لحاظ عاطفی تامین شده باشد؛ می تواند در برابر بیماری های جسمانی خویش مقاوم عمل کند. و حتی اگر به دلیل ورود به دوران سالمندی، بیماری های روانی نیز او را تهدید کند، سالمند با داشتن شبکه و حمایت عاطفی قوی و با آرامشی که دارد می تواند در مقابل همه بیماری ها مقاومت کند.

گذراندن اوقات زمانی بیشتر با سالمندان یکی از راهبردهای مفید برای تامین نیازهای عاطفی سالمند است. با لحنی مناسب با او در خصوص تجربیات زیسته شده اش سخن بگویید. گفت و گو کردن با فرد سالخورده سبب افزایش تمرکز و کاهش مبتلا به زوال عقل می شود. همچنین این احساس را در سالخورده ایجاد می کند که همانند سابق فرد مهمی است و دیگران دوست دارند با او زمانی را  سپری کنند.

البته فراموش نکنید که حمایت عاطفی در سالمندی نباید به گونه ایی باشد که ناتوانی جسمانی آنها را به دلیل استفاده نکردن از مهارت های موجود، تشدید کند. در مقابل، کمکی که استقلال سالمند را حفظ می کند و موجب رشد بیشتر در او می شود، کیفیت زندگی سالخوردگان را بالا می برد.

برخی احساسات مشترک افراد سالخورده در دوران سالمندی:

• احساس غم و اندوه به خاطر ورود به دوران سالمندی
• احساس تنهایی و طرد شدن
• احساس یأس و ناامیدی
•  احساس اضطراب و تشویش درباره مرگ
• احساس نگرانی درباره تغییرات خواب و اشتها
• احساس سر بار بودن در خانواده

یکی از جدی ترین مسائلی که فرد سالخورده در دوران سالمندی با آن روبرو می شود احساس تنهایی و طرد شدن سوی اطرافیان است. اگر سالخوردگان از لحاظ اجتماعی منزوی شوند؛ امکان ارتباط صمیمی و نزدیک با دیگران را از دست می دهند. همین امر سبب می شود فرد سالمند به تدریج دچار مشکلات روانی شود. بنابراین درک احساسات و انتظارات سالمندان از اطرافیان و تصحیح ارتباط افراد خانواده با آنها در فرایند بهداشت روان شناختی آنها بسیار حائز اهمیت است.

نتیجه گیری

سالخوردگان به دلیل ورود به دوران سالمندی هم از لحاظ جسمی و هم روحی تحلیل می روند، به همین دلیل لازم است به نیازهای روان شناختی سالمندان توجه شود. همان طور که دربالا گفته شد، افسردگی و ناامیدی در دوران سالمندی بسیار شایع است. بنابراین کاهش حمایت اجتماعی و عاطفی در این دوران مشکلات روحی و جسمی سالمند را افزایش می دهد.

ارزش و احترام گذاشتن به سالمندان و همچنین حفظ امنیت و استقلال سبب افزایش کیفیت زندگی سالخوردگان می شود. برابر بودن فرصت ها برای سالمندان نقش پر رنگی در ادامه زندگی آنان دارد. آنها نیز همانند کودکان و جوانان نیاز به ورزش، گردش و تفریح و دید و بازدید، حتی دوست یابی و انتخاب دارند. احساس محدودیت برای همه ی افراد حتی فرد سالمند نیز بسیار آزار دهنده است.

نگارنده: زینب پندار، دانشجوی دکترای تخصصی مشاوره