شیرین، همیشه عادت داشت اگر کارها خوب پیش نمی رود دیگران را متهم کند. این عادت را داشت که در مشاجرات خود را این گونه آرام کند: “تو باعث شدی که من عصبانی شوم”، ” تو باعث شدی که من تصادف کنم؟” “همکارم باعث شد که من اخراج بشم.” این افکار شاید برای شیرین آرام کننده بود ولی اطرفیان، مخصوصاً همسرش این رفتار شیرین آزرده خاطر می شدند. حتی زمانی هم که از کار اخراج شد، رئیس خود را مقصر می دانست. وقتی هم از شوهرش جدا شد، شوهرش را مقصر می دانست.
تفسیر باور اشتباه ” دنبال مقصر گشتن”:
معمولاً ریشه احساس گناه و ناراحتی های بسیاری از بیماران، مقصر کردن و سرزنش کردن آنها است. تصور کنید خواهری به برادر خود بگوید: ” تو باعث شدی مادر بمیرد. باید زودتر دکتر خبر می کردی.” هرچند اتهام این خواهر بی اساس است اما بر فرض اینکه نظرش درست بوده باشد؛ این اتهام و سرزنش چه سودی دارد؟
اصولاً دنبال مقصر گشتن، چهار ایراد اساسی دارد:
- مشکلی را حل نمی کند. دنبال مقصر گشتن فقط بیان دوباره و زنده کردن گذشته ها است. مثلاً اینکه شوهر به همسر خود بگوید : ” تو باعث شدی دخترمون از روی دوچرخه بیفته.” و یا “تو یادت رفت قبض ها رو پرداخت کنی؟”، در صورتی که حل مسئله یعنی برنامه ریزی برای رفتارهای آینده است: ” وقتی دخترمون رو میبری دوچرخه سواری قبلش چرخ های کمکیش رو چک کن مشکل نداشته باشه.” ” برای اینکه یادت نره قبض ها رو پرداخت کنی روی یخچال تاریخ پرداخت رو یادداشت کن”
- فراموش نکنید که دنبال مقصر گشتن، اختلاف نظر و بگومگو به دنبال دارد. وقتی کسی را مقصر می دانیم، شخص حالت تدافعی به خود می گیرد و اگر اتهام شما را بی مورد بداند، متقابلا شما را متهم می کند. در ضمن اگر مقصر باشد هم خودش را بی تقصیر می داند. افراد معمولاً سرزنش را حمله در نظر می گیرند.
- وقتی افراد در یک اتفاق یا ماجرا به دنبال مقصر هستند به این معناست که نمی خواهند مسئولیت اعمال خود را در اتفاق پیش آمده بعهده بگیرند. در بگومگوها، هیچکس 100 درصد مقصر یا 100 درصد بی گناه نیست. آدم هایی که دائم به دنبال مقصر هستند باید از خودشان بپرسند: ” من چه تقصیری داشتم؟” یا ” نقش من چه بود؟” و از اشتباهات شان درس عبرت بگیرند.
- مقصر جلوه دادن، عزت نفس طرف مقابل (خصوصاً عزت نفس کودکان) را تضعیف می کند. پیامی که به فرد می رساند این است که “تو بدی”؛ “تو احمقی”؛ ” تو گناهکاری”؛ “تو مزخرفی”؛ “تو خودخواهی”. وقتی درمانگرها به بررسی گذشته ی بیمارانی می پردازند که دائماً خود را بابت هر اشتباهی سرزنش می کنند و مقصر می دانند؛ می بینند والدین و یا معلم شان دائم آنها را سرزنش می کرده و مقصر می دانسته اند.
دنبال مقصر گشتن، متهم کردن، سرزنش، ملامت و نکوهش خود و دیگران، رفتارهای مخربی هستند که مانع رسیدن شما به راه حل-های سازنده و خلاقانه می شود. بنابراین یکی از سازنده ترین عادت ها در برخورد با این باور اشتباه این است که از خودتان بپرسید: “من در ایجاد این مشکل چه نقشی داشتم؟” دائم به خودتان یادآور شوید در تعارضات و اختلاف ها، هیچکس 100 درصد مقصر و 100 درصد بی گناه نیست.
هرچند منظور این نیست خودتان را مقصر اصلی در نظر بگیرید (چون این دیدگاه هم به اندازه ی مقصر دانستن دیگران، مخرب است) بلکه منظور این است که تمام تقصیرها را به گردن دیگران نیندازید و مسئولیت اعمال خود را بپذیرید. به این ترتیب خواهید گفت: ” اجازه بده ببینم چه کار می توانم انجام دهم تا نتیجه¬ی بهتری بگیرم.”
وقتی با کسی مشکل پیدا می کنید، اگر هر دو از خودتان بپرسید: ” ما چه کار می توانیم انجام دهیم تا مشکل مان حل شود؟ و یا چه کاری می توانیم انجام دهیم تا دوباره چنین مشکلی به وجود نیاید؟” نتیجه ی بهتری خواهید گرفت تا این که بپرسید: ” چه کسی مقصر است؟” با این سوالات ارتباط سالمی را برای حل مسئله باهم برقرار می کنید.
به این دو جمله از بازیکنان والیبال توجه کنید و ببینید کدام یک مناسب تر است:
- چون زود پریدی توپ به تور برخورد کرد و ما بازی را باختیم.
- قبل از شروع مسابقه باید تاکتیک ها رو یک بار دیگر با هم چک و هماهنگ می کردیم.
همان طور که می بینید در جمله ی دوم ، بدون آن که کسی مقصر شود، مشکل مشخص شد و همه از اشتباه خود عبرت گرفتن. یادتان باشد دنبال مقصر گشتن نه تنها سودی ندارد بلکه راه را برای راه حل های مخرب هموار می کند. به جای آن که به دنبال مقصر بگردید ( مثلاً به جای آن که بگویید ” تو باعث شدی تصادف کنم!” رفتارها را عوض کنید ( مثلاً بگویید “بهتر بود موقع رانندگی همزمان با هم صحبت نمی کردیم و حواسمان به جاده می بود.”)
عبارت های جایگزینی که می توانیم برای باور اشتباه و غلط “دنبال مقصر بودن” به کار ببریم عبارتند از:
- به جای پیدا کردن مقصر، به دنبال راه حل باش.
- قبل از متهم کردن دیگری، ابتدا از خود بپرس تو چه نقشی داشتی.
- به دنبال مقصر گشتن، رفتاری مخرب و پرخاشگرانه است.
نگارنده: زینب پندار، دانشجوی دکترای مشاوره تخصصی