معمولاً درباره ی استعداد ها باور های غلط بسیاری وجود دارد که در ادامه به آنها می پردازیم اما برای بسیاری از خانواده هایی که به اهمیت استعدادیابی در فرزندان خود واقف هستند و سعی دارند با برنامه ریزی دقیق و به موقع بر پایه استعداد ها و توانمندی های فرزندانشان آینده خوبی را برای آنها رقم بزنند این سؤال مطرح است که بهترین زمان برای استعدادیابی کودکان شان چه زمانی است؟ تا بعد از آن بتوانند فرزندشان را در راستای استعداد و توانمندی که دارد راهنمایی کنند. در این مقاله می خواهیم به همین سؤال پاسخ دهیم.
باورهای غلط درباره استعدادها:
باورهای غلط بسیاری درباره استعدادها وجود دارد که دانستن آنها کمک می کند تا در دام این باورهای غلط نیفتیم و از استعداد فرزندان خود غافل نشویم. معمولاً والدین فکر می کنند افراد کمی در جامعه دارای استعداد هستند بنابراین خیلی به این موضوع که کودک آنها هم ممکن است استعدادی داشته باشد توجه نمی کنند. برای اصلاح این باور غلط لازم به ذکر است که دو مفهوم استعداد و نبوغ با یکدیگر متفاوت هستند.
استعداد ها توانایی های ذاتی افراد هستند که جدای از آموزش و مهارت می باشند مانند اینکه کودکی آمادگی ذاتی برای انجام برخی حرکات ورزش دارد مانند ژیمناستیک به همین خاطر است که معمولاً این ورزش را در کودکی استعداد یابی می کنند. اما نبوغ به برتری های افراد در بسیاری از زمینه ها نسبت به افراد دیگر گفته می شود افرادی با فاصله خیلی زیادی از دیگر افراد جامعه از نظر توانمندی های خاص برتر هستند. به همین خاطر این افراد نابغه هستند که درصد کمی از افراد را تشکیل می دهند اما در مورد استعداد این گونه نمی باشد و هرکس دارای استعداد یا استعدادهایی می باشد که باید به آن توجه شود.
یک باور غلط دیگر این است که استعداد را معادل با پیشرفت تحصیلی می دانیم در صورتی که خیلی از افراد با استعداد در طول تاریخ بوده اند که در دروس مدرسه عملکرد ضعیفی داشتند که نمونه بارز آن دانشمند معروف آلبرت انشتین است. در صورتی که دروس مدرسه به هیچ وجه توانمندی های افراد را نمی سنجند و نتایج آنها نیز میزان استعداد افراد را به نمایش نمی گذارد. پس توجه به سن کودکان برای استعداد یابی در اینجا نیز اهمیت می یابد زیرا عملکرد ضعیف در مدرسه باعث نابود شدن اعتماد به نفس کودک و سرکوب شدن استعداد های آنان می شود.
باور غلط دیگر این است که فکر می کنیم استعداد ها خودشان بروز می یابند. درواقع فکر می کنیم استعداد آنقدر نیرو دارد که بتواند خودش را نشان دهد و همه متوجه استعداد کودک در یک زمینه خاص می شوند؛ در صورتی که این باور کاملا اشتباه است زیرا درباره همه کودکان صدق نمی کند. و به عومل بسیار زیادی بستگی دارد و به همین خاطر است که استعدادیابی در سراسر دنیا از اهمیت زیادی نسبت به رغبت ها برخوردار است. باورهای غلط بسیار دیگری نیز وجود دارد اما در این مقاله به مهمترین آنها پرداخته شد.
اهمیت استعدادیابی در دوران کودکی
امروزه پدیده ای که در مشاغل خیلی به چشم می خورد این است تعداد بسیار زیادی از افراد در شغل هایی غیر مرتبط با تحصیلات خود فعالیت می کنند و یا بسیاری از افراد را می بینیم که در شغل هایی که هیچ علاقه ای به آن ندارند مشغول هستند به این خاطر مبحث علاقه را پیش می کشیم که رغبت و علاقه وقتی ایجاد می شود که ما در کاری و یا در فعالیتی عملکرد خوبی داریم و همین باعث می شود که نسبت به آن فعالیت علاقمند شویم مانند دوچرخه سواری؛ کسانی که دوچرخه سواران خوبی نیستند علاقه کمی هم به این فعالیت دارند.
پس اساس شکل گیری رغبت ها بر پایه ی استعداد هاست و علت بسیاری از نارضایتی های شغلی و بیکاری ها و تغییر شغل های ناگهانی که امروز می بینیم عدم توجه به استعدادیابی افراد در زمان کودکی است. پس مشغول شدن افراد در مشاغلی که مرتبط با توانمندی ها و استعداد های آنهاست باعث افزایش رضایت شغلی آنها می شود زیرا در این مشاغل احساس سودمندی و اعتماد به نفس بیشتری دارند. خیلی از والدین به اهمیت استعدادیابی در دوران کودکی واقف نیستند و فکر می کنند کودکشان وقتی وارد مدرسه شود استعدادهایش کشف می شوند و خود به خود به سمت آنها هدایت می شود. در صورتی که مدارس فقط عهده دار مسئولیت تدریس برخی از دروس به دانش آموزان می باشند. هرچند که سیستم آموزشی در سالهای اخیر توجه زیادی به استعدادیابی کرده است اما به خاطر تعداد زیاد دانش آموزان تمرکز و توجه مطلوبی برای هر دانش آموز به طور جداگانه صرف نمی شود.
نکته دیگری که اهمیت بررسی توانمندی ها و استعداد های افراد را در دوران کودکی دوچندان می کند این است که بسیاری از فعالیت ها باید از زمان کودکی آغاز شوند تا فرد بتواند به موفقیت های چشمگیری در آنها دست یابد مانند موسیقی و ورزش و معدود زمینه هایی هستند که در هر سنی می توان به آنها پرداخت مثلا روسو نقاش معروف در دوران بازنشستگی به نقاشی روی آورد، یا مثلاً نویسندگی.
بهترین سن برای استعداد یابی کودکان:
مهم است که استعداد ها به موقع بررسی و کشف شوند تا زمان مناسب برای پرورش دادن آنها باشد و به نوعی با شخصیت کودک آمیخته شوند. پژوهشگران و روانسنج ها بهترین سن برای بررسی استعداد ها را پیش از دبستان می دانند زیرا تقریبا در تمام کشورها سیستم آموزشی تأثیر منفی بر خلاقیت کودکان دارد. اما خانواده هایی که دیگر کودکانشان در سن پیش دبستان نیستند هنوز دیر نشده است زیرا فاصله سنی بین 3 تا 15 سالگی نیز برای بررسی و کشف توانمندیهای کودکان و نوجوانان فاصله سنی مناسبی می باشد.
سیستم آموزشی در کشورهای پیشرفته اهمیت زیادی به استعداد یابی افراد می دهد چون معتقد است که افراد بر اساس توانمندی های خود به فعالیت های گوناگون بپردازند و در واقع هرکس در جای خودش قرار بگیرد به همین خاطر برخی از کشور ها از 3 سالگی استعدادیابی کودکان را آغاز می کنند. ابزارهای گوناگونی برای بررسی توانمندی های کودکان وجود دارد از مشاهده و بازی گرفته تا ابزار های روانسنجی دقیق و گوناگون. با این وجود روانشناسان برای اینکه به نتایج دقیق تری دست یابند علاوه بر مشاهده از ابزار های روانسنجی دقیقی استفاده می کنند یعنی همان آزمون های هوشی.
آزمونهای هوشی بسیاری وجود دارد که می توانید با استفاده از آنها استعداد یا استعدادهای کودکان خود را کشف کنید مانند : آزمون هوشی استنفورد-بینه ، آزمون هوشی وکسلر، آزمون هوش چندگانه گاردنر، آزمون هوشی ریون و بسیاری از ابزارهای سنجش هوش و استعداد دیگر. اما باید توجه داشته باشید که این ابزار ها باید توسط افراد حرفه ای و دارای صلاحیت اجرا شود مانند روانشناسان، مشاوران کودک و روانسنج ها.
در آخر باید یادآور شد که استعدادیابی کودکان و بزرگسالان یکی از خدمات مرکز مشاوره فراز می باشد که توسط افراد متخصص انجام می شود و شما با راهنمایی مشاوران کودک می توانید توانمندی های فرزندان خود را بررسی کنید.
نگارنده: آمنه کشاورز کارشناس ارشد مشاوره