ذهن آگاهی (Mindfulness ) یک کلمه ی معمولی به معنای ” توجه کردن ” است. ولی عمل توجه کردن چیزی نیست که هیجان هر کس را برانگیزد. ” ذهن آگاهی ” در این زمینه به معنای توجه کردن به شیوه ای خاص است.جان کابات زین، بنیان گزار کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی (MBSR)، تعریف کاربردی و جالبی را بیان می کند:
تعاریفی از ذهن آگاهی
” ذهن آگاهی هشیار بودن است، که حاصل توجه کردن به شیوه ای پایدار و خاص است: عمدی، در زمان حال، و بدون پیش داوری و قضاوت. یکی از انواع مختلف مدیتیشن است، البته اگر برداشت شما از مدیتیشن این باشد که
- با تنظیم مداوم توجه و انرژی،
- کیفیت تجربه ی خود را تحت تأثیر قرار داده و در صورت امکان تغییر می دهیم،
- که در خدمت واقعیت بخشیدن به کل دامنه ی انسانیت ماست،
- و در رابطه با ارتباط ما با دیگران و با جهان است.
اسکات بیشاب و همکاران (2004) در تعریف ” ذهن آگاهی ” این گونه بیان می کنند که یک مدل دو بخشی است. اولین بخش شامل خود تنظیمی توجه است تا بر تجربه ی بلافصل باقی بماند، و لذا اجازه ی شناخت بیشتر حوادث ذهنی را در لحظه ی حال بدهد. بخش دوم شامل جهت گیری خاصی به تجربه ی فرد در لحظه ی حال است، جهت گیری با ویژگی کنجکاوی، گشودگی و پذیرش.
ذهن آگاهی در کجا تجربه می شود؟
ذهن آگاهی در زمان حال تجربه می شود. بیشتر ما در اغلب مواقع در لحظه ی حال نیستیم. در عوض از روی هر آنچه در دست انجام داریم از قبیل خوردن، رانندگی، و حتی گفتگو عبور می کنیم. در همین حال، در افکار خود گم شده ایم، و ذهن ما مشغول باسازی گذشته یا تمرین آینده است. به این ترتیب است که زندگی را لحظه به لحظه همین طور که در برابر ما گشوده می شود، از دست می دهیم.
تا زمانی که به مهارت کافی در ذهن آگاهی نرسیم، نمی توانیم به طور کامل امکانات و قدرتی را که درون هر لحظه وجود دارد درک کنیم. ولی حضور در این لحظه کافی نیست. جوزف گلدستین ” آموزگار مدیتیشن ” به طعنه گفته که یک سگ به طور کامل در لحظه زندگی می کند ولی در عمل ذهن آگاه نیست؛ زیرا از آن آگاه نیست. برای ذهن آگاهی باید از هشیاری خود، آگاه باشیم.
پیامدهای احتمالی فقدان ذهن آگاهی به لحظۀ حال:
- ما آگاه نیستیم که چگونه خلق مان رنگ و بوی تجربه ای که به آن عینی می گوییم را تعیین می کند. وقتی خلق بدی داریم، بیشتر احتمال دارد که انتقاد را اظهارنظری شدیدتر از آنکه گفته شده یا منظور گوینده بوده برداشت کنیم.
- آگاه نخواهیم بود که چگونه اشتیاق یا بیزاری، نحوه ی پاسخگویی ما را به محیط تعیین می کند.
- ما تنش و استرس را در بدن خود حمل می کنیم بدون اینکه متوجه آن شویم.
- ما اطلاعات مهم و ضروری را برای تصمیم گیری از دست می دهیم.
- ما تمایل داریم که لحظات و تجارب ناخوشایند را تا مدت زیادی پس از پایان آن در ذهن نگاه داریم، حتی اگر لحظه ی حال می توانست خوشایند یا خنثی باشد.
نتیجه گیری:
اگرچه ذهن آگاهی به معنای جهت گیری و حفظ توجه به تجربه ی این لحظه ی حال است، ولی تنها معنای آن نیست که ما توجه کنیم، بلکه چگونگی این توجه هم مهم است. جهت دادن ارادی توجه تنها یک جنبه از چیزهای بسیاری است که در لحظه وجود دارند.
ما در خلأ به توجه نمی پردازیم. در واقع، ادراک ما تحت تأثیر جزئیات زیادی است تنها چند مورد آنها شامل، نیازها در زمان ادراک، ارزش ها، خاطرات، زمینه ی فرهنگی، هدف، و حالت هیجانی است. برخی حالات ذهنی برای کمک به ذهن آگاهی بسیار مهم هستند. در مقالات بعدی به بررسی آن حالات پرداخته خواهد شد.
نگارنده: زینب پندار، دانشجوی دکترای مشاوره تخصصی