یکی از پاسخ های این سؤال که روانشناسی مثبت گرا چه چیزی به ما می آموزد؟ همین زندگی کردن در زمان حال است. امروزه روانشناسی مثبت نگر و باورها و شعارهای آن خیلی در میان افراد و کسب و کار ها رونق گرفته است. به شکلی که دیگر آن معنای عمیق و واقعی خود را از دست داده است و دیگر آن تأثیری که باید داشته باشد را ندارد و تبدیل به شعار های توخالی شده است که بیشتر به درد تبلیغات و ویدیو های انگیزشی می خورد و در واقع بخشی از روانشناسی زرد به شمار می رود. مفهوم زندگی در لحظه ای که در آن به سر می بریم نیز یکی از همان شعارهاست که بسیار به چشم می خورد آنقدر که دیگر اهمیت خود را از دست داده است. در این مقاله قصد داریم به شکلی عمیق تر و کاربردی تر به این مفهوم بنگریم تا بتوانیم آن را از جایگاه یک شعار توخالی خارج کنیم و در زندگی روزمره آن را به کار بگیریم.
تاریخچه مفهوم زندگی در زمان حال:
زندگی کردن در زمان حال به هیچ وجه مفهوم جدیدی نیست که بتوان گفت رویکر مثبت نگر در روانشناسی آن را ابداع کرده باشد بلکه این مفهوم ریشه های قدیمی در فلسفه و ادبیات فرهنگ های مختلف و جوامع گوناگون دارد. بسیاری از فلاسفه به زندگی در زمان حال تأکید داشتند تا جایی که یک فرقه افراطی در این زمینه در یونان شکل گرفت به نام اپیکورها. اپیکور ها این مفهوم را سرلوحه زندگی خود قرار داده بودند و بر این عقیده بودند که انسان آفریده شده است تا از زندگی لذت ببرد و تنها راه لذت، نبودن درد است و یکی از راه های گریختن از هرگونه درد و رنج و نارحتی زندگی کردن در زمان حال است. و به هیچ وجه خود را وارد مسائلی که آن ها را از این هدف باز می داشت نمی کردند.البته نقدهای بسیاری به این فرقه افراطی وارد شده است. در ادبیات کشور خودمان نیز یکی از پر تکرار ترین مفاهیم در آثار شاعران و نویسندگان همین مفهوم زندگی کردن در زمان حال است. با کلام ها و نمودهای گوناگون تا جایی که به صورت ضرب المثل در بین مردم رایج شده است.مانند بیتی از حافظ که بسیار عمیق و ظریفانه به این مفهوم اشاره می کند: در عیش نقد کوش که چون آبخور نماند**** آدم بهشت روضه دارالسلام را . و یا شعر های خیام که بسیار به زندگی کردن در اینجا و اکنون تاکید داشت که به عنوان حسن ختام این بخش اشاره ای به یکی از رباعی های او می کنیم: از دی که گذشت هیچ از او یاد مکن* فردا که نیامده است فریاد مکن* بر نامده و گذشته بنیاد مکن* حالی خوش باشد و عمر بر باد مکن.
اهمیت زندگی کردن در زمان حال:
شاید در نگاه اول همگی بدانیم که زندگی در اینجا و اکنون چقدر اهمیت دارد و پرداختن به آن بی مورد به نظر برسد اما در این بخش از منظر متفاوتی به آن می پردازیم؛ یکی از نمود های در لحظه حال زندگی کردن این است که به سراغ کارهایی برویم که واقعا از انجام آنها لذت ببریم. گاهی اوقات افراد از ترس آینده ای که بسیار مبهم و دور از دسترس است مشغول به کارهایی می شوند که نه تنها از انجام آنها لذت نمی برند بلکه در عذاب نیز هستند. جالب است بدانیم خیلی از کسانی که به عنوان افراد موفق شناخته می شوند در گذشته در مشاغلی مشغول به کار بودند که از آن ها لذتی نمی بردند و وقتی آن را رها کردند و به سراغ شغل مورد علاقه خود رفتند توانستند به موفقیت های چشمگیری دست یابند. در واقع هیچ کس از انجام کاری که از آن لذت نمی برد به مسیر موفقیت راه نمی یابد هرچند که جایگاه شغلی او از نظر دیگران عالی و با ارزش باشد. برخی افراد فکر می کنند اگر لحظه ها و روزهای شان را زندگی نکنند؛ قرار است برایشان ذخیره شود و در آینده از آن استفاده کنند اما این باور کاملاً اشتباه است و با تحمل سختی ها برای روزهای بهتر کاملاً متفاوت است. لحظه هایی که ما می گذرانیم و در آخر هر روز تمام می شوند، اگر از آنها استفاده نکنیم سوخت می شوند مانند آبی که در مشت خود نگه داشته ایم، اگر آن را ننوشیم از دستمان می رود و از لابه لای انگشتانمان فرو می ریزد.
در روانشناسی نیز زندگی در زمان حال به عنوان یکی از کاربردی ترین تکنیک ها در درمان بسیاری از اختلالات روانشناختی مانند افسردگی، اضطراب و استرس به کار می رود. زیرا نشخوار فکری درباره گذشته و حوادث آن از رفتار های شایع در افراد افسرده است و حتی به عنوان یکی از عوامل عمده خودکشی در شخصیت های مرزی به شمار می رود و درمانگران سعی دارند به فرد کمک کنند تا بر زمان حال و فرصت هایی که اکنون در اختیار دارد تمرکز کند. و دغدغه و ترس از آینده نیز یکی از رفتار های شایع و اساس اختلالات اضطرابی است. یکی از روش های درمانی که بسیار از آن استفاه می شود و بر پایه تمرکز بر زمان حال قرار دارد مدیتیشن است.حتی ورزش های گوناگون نیز بر تمرکز افراد در زمان حال تأکید دارند که مهمترین آنها یوگا و تایچی است که تمام تکنیک های آنها مبتنی بر تمرکز بر اینجا و اکنون است.
چگونه در زمان حال زندگی کنیم؟
اگر بتوانیم تمرکز خود را بر لحظه حال معطوف کنیم می توانیم به سمت اهداف خود نیز حرکت کنیم. با وجود اینکه اهداف کلی در آینده ای چه بسا دوردست برنامه ریزی می شوند اما قدم هایی که بر می داریم و هدف های جزئی که برای رسیدن به آنها طرح می کنیم همگی بر محوریت زمان حال هستند. ما هر تلاشی که می کنیم در اینجا و اکنون است. راهکارهایی وجود دارد تا بتوانیم به کمک آنها تمرکز خود را به لحظه کنونی زندگی خویش افزایش دهیم و به قول معروف دم را غنیمت شماریم که عبارتند از:
- یوگا: برای افرادی که تمرکز ندارند یا استرس زیادی را تجربه می کنند یکی از بهترین ورزش ها و تکنیک ها یوگا است حرکت هایی که یوگا دارد به شما کمک می کند تا بتوانید تمرکز خود در بر زمان حال و وضعیت فعلی روانی و جسمی خود حفظ کنید و افزایش دهید.
- در یک زمان یک کار را انجام دهید: یکی از اشتباهاتی که اغلب می کنیم این است که همزمان چندکار را انجام داده یا به قول معروف می خواهیم با یک دست چند هندوانه برداریم. همین کار باعث می شود که هم از نظر ذهنی و روانی دچار آشفتگی زیادی شویم و هم نگران این باشیم که آیا از پس انجام دادن آنها بر می آییم یا نه و این یعنی همان دور شدن از زمان حال و غرق در اضطراب آینده شدن. پس بهتر است در هر زمان بر روی یک کار متمرکز شویم که نیازمند چیزی است که در مورد بعدی به آن می پردازیم.
- برنامه ریزی: برنامه ریزی کردن برای کارهایی که قرار است انجام دهیم یعنی مشخص کردن تمام قدم هایی که قرار است در آینده برداریم و همین باعث می شود دیگر دغدغه و نگرانی آینده را نداشته باشیم. در واقع برای آینده تنها کاری که از دست ما بر می آید این است که برای آن برنامه ریزی کنیم.
- محیط اطراف خود را خلوت نگه داریم: چیزی که در فرهنگ های آسیای شرقی به آن فنگ شویی نیز می گویند. در واقع در این روش افراد هر چیز اضافه ای را از اطراف خود حذف می کنند اگر به خانه های سنتی چینی، کره ای و ژاپنی دقت کنید اتاق های آنها معمولا با کمترین وسایل ممکن چیده شده است حتی روی دیوارها هم تابلو و یا قاب های زینتی به چشم نمی خورد. خیلی از این وسایلی که اطراف خودمان تلمبار کرده ایم علاوه بر کاهش تمرکز ممکن است خاطرات تلخ و یا شیرین گذشته و یا حسرت روزهای رفته را در ما بیدار کند.
روش های زیادی برای حفظ آگاهی خودمان در زمان حال وجود دارد که بیشتر آنها می توانند خیلی فردی باشند یعنی هرکس با توجه به شناختی که نسبت به خود دارد می تواند روش های گوناگونی ابداع کند که باعث افزایش تمرکزش شوند. شما با مشورت گرفتن از مشاوره های فردی می توانید برای بارورتر کردن زمانی که در اختیار داری استفاده کنید؛ گاهی اوقات با کمک یک متخصص مسیر های گوناگون را در زمان کوتاه تری می توان پیمود که نیازمند هوشیاری انسان است. مشاوران ما در مرکز مشاوره فراز می توانند به شما کمک کنند تا این مفهوم را به شکلی درست و عمیق در زندگی خود به کار گیرید.
نگارنده: آمنه کشاورز کارشناس ارشد مشاوره