اختلال فوبیا | علل و انواع اختلال فوبیا و روش های درمان ان ها

اختلال فوبیا یا هراس واکنش ترس شدید و فراتر از منطق است. این واکنش به قدری شدید است که فرد هیچ کنترلی بر روی آن ندارد و گاهی آنقدر شدت هیجانی که فرد در آن زمان تجربه می کند زیاد است که هیچ تلاشی از دستش برای کنترل و مدیریت هیجان هایش بر نمی آید و تنها راه نجات دور شدن از منبع ترس است. البته شدت هیجان حاصل از این واکنش می تواند متفاوت باشد از یک ناراحتی و انزجار معمولی تا واکنش های شدید تر مانند: گریه، فریاد کشیدن، تهوع و بیهوشی و…افردی که مبتلا به فوبیا هستند خودشان به غیر منطقی و اغراق آمیز بودن ترسشان واقف هستند و می دانند میزان واکنشی که به روبه رو شدن با یک شیء یا حیوان نشان می دهند بیش از اندازه است، اما کاری از دستشان بر نمی آید.

ترس یکی از واکنش های حیاتی بدن انسان نسبت به محر کهای خطرناک است که حیات انسان را تهدید می کند. و با ترشح آدرنالین بدن را برای دور شدن و دور کردن محرک خطرناک آماده می کند. اما فوبیا برعکس است نه تنها فرد را آماده نمی کند، نه تنها فرد را به سلاحی برای دور شدن و دور کردن محرک خطرناک مجهز نمی کند بلکه او را ناتوان کرده و آسیب پذیر می کند. و عملکرد عادی و معمولی فرد را مختل می کند.

علل شکل گیری فوبیا

شاید به سختی بتوان علت دقیق و مشخصی برای ایجاد فوبیا در افراد مشخص کرد اما برخی عوامل در فرد و زندگی وی می توانند به بروز اختلال فوبیا کمک کنند. یکی از آنها عوامل ژنتیکی است، ممکن است فرد به نوعی این هراس را از یکی از اعضای خانواده و اطرافیان نزدیکش به ارث برده باشد. یا از نظر ویژگی های شخصیتی و ژنتیکی آمادگی ابتلاء به اختلال فوبیا را داشته باشد.

یکی دیگر از عوامل، عوامل فرهنگی است. بعضی هراس ها در بعضی از فرهنگ ها بیشتر به چشم می خورد و در برخی از قشرهای جامعه بیشتر است که همین موضوع نشان دهنده قدرت بسیار زیاد فرهنگ و همچنین اکتسابی بودن اختلال فوبیا و آموختن آن در بعضی از موارد است.

دسته دیگر عوامل، تجاربی است که فرد در طول زندگی با آن ها روبه رو شده است. برای مثال فردی که یکبار در کودکی مورد حمله حیوانات وحشی مانند سگ قرار گرفته است و ترس خیلی شدید را تجربه کرده می تواند این هراس را تا بزرگسالی در خود حفظ کند و یا آن را به دیگر حیوانات وحشی، یا حیوانات دیگری که شبیه سگ هستند تعمیم دهد. بعضی وقت ها این ترس آنقدر شدید و عمیق است که حتی وقتی فرد صداهایی می شنود که یادآور صدای آن حیوان وحشی است دچار حمله های هیجانی ناشی از هراس می شود و همان واکنش هایی را از خود نشان می دهد که زمان تجربه اولیه هراس از خود نشان داده است.

یکی دیگر از عوملی که می تواند باعث بروز اختلال فوبیا یا هراس شود قرار گرفتن در ترس و هراس یا اضطراب و استرس مداوم برای طولانی مدت است مانند کسانی که دچار بیماری های صعب العلاج بودند و فرایند درمانی سخت و سنگینی را پشت سر گذاشته اند یا کودکانی که در خانواده های نابسامانی زندگی می کنند که مدام دچار اضطراب و استرس هستند.

انواع فوبیا

برخی از اختلال فوبیا ها خاص و محدود هستند مانند ترس از یک حیوان یا یک پرنده که در این موارد کار راحت است و فرد از چیزی که از آن می هراسد دوری می کند و به راحتی به زندگی خود ادامه می دهد، اما بعضی از فوبیاها گسترده هستند یعنی مکان ها ، موقعیت ها و اشیاء و حیوانات بیشتری را دربر می گیرند، مانند ترس از ارتفاع: فردی که دچار هراس از ارتفاع است از قرار گرفتن روی پل هوایی، عبور با ماشین از روی پل های مرتفع، نگاه کردن از پنجره طبقه چندم یک ساختمان و به طور کلی قرار گرفتن در ارتفاع هراس دارد. از آنجایی که این هراس ها گسترده است و موقعیت های زیادی را شامل می شود مطمئنا فرد را در اداره زندگی روزمره و مدیریت هیجان های خودش دچار مشکل می کند.

آگورافوبی

آگورا فوبی یعنی ترس از مکان های باز. افرادی که دچار این نوع هراس هستند از قرار گرفتن در مکان های بزرگ و شلوغ یا گیر افتادن در مکانی خارج از خانه که در آن احساس امنیت نمی کنند به شدت می هراسند. و اگر راهی برای فرار از آن موقعیت نیابند دچار حملات هراس و ترس می شوند.

سوشیال فوبیا یا فوبیای اجتماعی

یعنی اختلال اضطراب یا هراس اجتماعی. یعنی نگرانی شدید از قرار گرفتن در موقعیت های اجتماعی مختلف که باعث انزوا و خانه نشینی افراد می شود. افرادی که دچار این هراس هستند گاهی اوقات از رفتن به یک رستوران و سفارش دادن غذا نیز دچار اضطراب می شوند. باید حواسمان باشد کسانی که به علت نداشتن اعتماد به نفس یا مهارت های ارتباطی در موقعیت های اجتماعی ظاهر نمی شوند مانند سخنرانی یا مصاحبه های شغلی با کسانی که دچار اختلال فوبیای اجتماعی هستند خیلی فرق دارد. اختلال فوبیای اجتماعی تمام زنگی فرد را مختل می کند. و در عملکرد روزمره فرد اختلال ایجاد می کند.

آکروفوبی

یعنی ترس از ارتفاع و فردی که دچار این نوع هراس است در هنگام قرار گرفتن در ارتفاع واکنش های هیجانی شدیدی از خود نشان می دهد تا جایی که ممکن است بیهوش شود.

ترس از فضاهای بسته

در این نوع ترس نیز فرد از قرار گرفتن در محیط های بسته مانند اتاقک های پرو لباس، آسانسور و دیگر فضاهای بسته اجتناب می کند و در موارد شدید حتی فرد از پوشیدن لباس های تنگ که به گردنش می چسبد نیز اجتناب می کند.

البته این هراس ها میزان شدت های مختلفی می توانند داشته باشند و الزاما همه آنها با واکنش های هیجانی شدید همراه نیست اما می توان گفت تقریبا در همه آنها اجتناب از قرار گرفتن در موقعیت هراس آور وجود دارد.

درمان های رایج برای فوبیا

اختلال فوبیا در گروه آن دسته از اختلال های روانی قرار می گیرد که بسیار به درمان پاسخ می دهد و می تواند در مدت زمان نسبتا کوتاهی درمان شود. البته اگر افراد به سراغ درمان اختلال فوبیای خود بروند و سالهای سال آن را با خود حمل نکنند.

رواندرمانی و دارودرمانی از درمان های رایج این اختلال است.

یکی از شیوه های رایج روان درمانی، درمان شناختی- رفتاری است. در این روش افراد در یک شرایط کاملا کنترل شده به شکل آرام و تدریجی با منبع ترس روبه رو می شوند، یا در موقعیت هراس آور قرار می گیرند و از طرف دیگر روی افکار و خودگویی های منفی افراد کار می کنند و آنها را تغییر می دهند. در کنار این روش از داروهای ضد اضطراب هم برای کنترل واکنش های هیجانی فرد استفاده می شود. معمولا این دو روش در کنار یکدیگر برای درمان هراس ها بسیار مفید است.

نگارنده: آمنه کشاورز، کارشناس ارشد مشاوره