مهارت ارتباط مؤثر و اجزای تشکیل دهنده آن

مهارت ارتباط مؤثر از آغاز حیات بشر مورد اهمیت و توجه انسان بوده و هست و انسان از آغاز حیات خود تا کنون به دنبال تکامل شیوه های ارتباطی خود است تا بتواند به شکل مؤثرتری با هم نوعان خود ارتباط برقرار کند. اگر به آغاز تمدن بشر برگردیم متوجه می شویم که انسان تنها به زمین فرستاده نشد، که همین امر نشان می دهد ارتباط اساسی ترین نیاز بشر بوده و هست و آنچه باعث شکل گیری تمدن های بزرگ شده است زندگی اجتماعی انسان ها در کنار یکدیگر بوده است که همین امر نیز بر اهمیت ارتباط می افزاید و نشان می دهد که گونه انسان برای اینکه بتواند زنده بماند از غار تنهایی خود بیرون آمده و به زندگی با هم نوعان خود روی آورده است.

تاریخچه و قدمت ارتباط :

انسان به روش های مختلف سعی کرده با هم نوعان خودش ارتباط برقرار کند که با توجه به اولین آثار تاریخی به جا مانده از بشر اولیه می توان گفت اولین روش ابداعی انسان برای برقراری ارتباط استفاده از تصویر بوده است که هنوز هم یکی از مهمترین و تأثیرگذار ترین راه های ارتباطی می باشد که خود باعث به وجود آمدن و تبلور بسیاری از هنر های تجسمی شده است؛ از نقاشی گرفته تا مجسمه سازی و هر هنر دیگری که می خواهد از راه چشم و دیدن، پیام و مقصود خود را به دیگران منتقل کند. با گذشت زمان و تکامل انسان آنها توانستند ابزار های ارتباطی خود را کامل کنند تا بتوانند ارتباط مؤثرتری با یکدیگر داشته باشند.

تعریف ارتباط

ارتباط به انتقال پیام از شخصی به شخص دیگر گفته می شود. انسان با هر روشی و با استفاده از هر ابزاری هدفش این است که آن مفهومی که در ذهن خودش می گذرد را به همان گونه به طرف مقابل منتقل کند و طرف مقابل نیز تا حد امکان همان مفهوم را دریافت کند.

ابزارها و راه های ارتباطی

ارتباط فرایند بسیار پیچیده ای دارد و نمی توان آن را یک فرایند گام به گام و متشکل از اجزای جداگانه در نظر گرفت اما برای اینکه درک مفهوم آن آسان تر شود جزئیات آن را به صورت جداگانه مورد بررسی قرار می دهیم.

یکی از مهمترین بخش های ارتباط ابزار های آن است. با توجه به گسترش ابزارهای ارتباطی آنها از تنوع بسیار بالایی برخوردار هستند و در واقع هرچه پیشرفت علمی بشر بیشتر می شود تنوع و گستره ابزار های ارتباطی نیز افزایش می یابد. مانند امروزه که شبکه های اجتماعی یکی از جدیدترین ابزارهای ابداعی انسان برای برقراری ارتباط است در واقع یکی از اهداف توسعه ابزارهای ارتباطی کاهش دادن محدودیت های ارتباطی است مانند شبکه های اجتماعی مجازی که تبدیل به یکی از پرکاربرد ترین ابزارهای ارتباطی شده است. اما در یک دسته بندی کلی ابزار های ارتباطی به دو دسته کلامی و غیر کلامی تقسیم می شوند. البته ارتباط همواره آمیزه ای از روشهای کلامی و غیر کلامی است.

اجزای تشکیل دهنده ارتباط مؤثر:

هر ارتباطی از اجزایی تشکیل شده اما برای اینکه ارتباطی مؤثر باشد درکنار اجزای تشکیل دهنده ی اصلی عامل های دیگری هم نقش دارند که در این قسمت به آنها پرداخته میشود.

• فرستنده پیام:

هر ارتباطی یک بانی و آغاز کننده دارد که در واقع همان فرستنده است که قصد دارد پیامی را به گیرنده پیام یا مخاطب خودش منتقل کند. فرستنده پیام باید دارای ویژگی هایی باشد و مهارت هایی داشته باشد تا بتواند بر کیفیت پیامش و بر کیفیت انتقال پیامش بی افزاید. این مهارت ها که در علوم ارتباطات به مهارت های ارتباطی معروف است طیف بسیار گسترده ای از مهارتها را شامل می شود که فرد می تواند با استفاده از آنها پیام خود را به شکل مؤثرتری منتقل کند.

تعدادی از آنها عبارتند از: مهارت سخنوری یا فن بیان؛ زیرا که یکی از مهمترین راه های انتقال پیام کلام است، مهارت استفاده از زبان بدن زیرا زبان بدن نیز یکی از مهمترین ابزار های ارتباط غیرکلامی است و از آنجایی که نقش هیجان ها در زندگی انسان و ارتباط آنها با یکدیگر را نمی توان نادیده گرفت فرد از این طریق می تواند هیجانات و احساسات خودش را به نحو بهتری به کلام خودش اضافه کند که باعث تأثیرگذاری بیشتر پیام می شود .

مهارت گوش کردن؛ زیرا برای فرستادن پیام باید بتوان به صحبت های گیرنده پیام به خوبی توجه کرد و با درک مناسب پیام گیرنده بتوان بازخورد مناسب ارئه داد. مهارت گوش کردن یکی از مهمترین مهارت های ارتباط مؤثر است. مهارت مشاهده؛ که برای درک مناسب و بهتر از شرایط گیرنده پیام و به دست آوردن شناخت بیشتر از گیرنده بسیار مهم و ضروری است.

• گیرنده پیام:

گیرنده پیام در واقع شخصی است که مخاطب پیام فرستاده شده است و از آنجایی که طرف مقابل ارتباط است و پیام برای او فرستاده می شود در شکل گیری ارتباط نقش بسزایی دارد. البته بیشترین مسئولیت ایجاد ارتباط مؤثر بر عهده فرستنده است به همین خاطر برای ایجاد رابطه و اطمینان فرستنده از درک پیام توسط گیرنده این بخش نیز بر عهده فرستنده پیام است که باید شناخت مناسبی از گیرنده پیام داشته باشد و مهمتر اینکه شرایط گیرنده را برای دریافت پیام مورد بررسی قرار دهد و حتی گاهی اوقات با استفاده از مهارت های خود گیرنده را برای دریافت پیام آماده می کند.

برای مثال وقتی گیرنده پیام خسته باشد، یا گرسنه باشد و یا خواب آلوده باشد می تواند بر فرایند ارتباط تأثیر منفی بگذارد و پیام به درستی دریافت نشود. پس بررسی شرایط گیرنده پیام و آماده کردن او برای دریافت پیام نیز بر عهده فرستنده است.

• پیام:

پیام در واقع آن محتوایی است که فرستنده قصد انتقال آن را دارد. بسیاری از اجزای فرایند ارتباط بستگی به پیامی دارد که قرار است منتقل شود. فرستنده برای اینکه پیام خودش را آنگونه که می خواهد و کامل انتقال دهد باید از ابزار مناسب استفاده کند. استفاده از ابزار بستگی به دو عامل دارد همان طور که گفته شد یکی از عوامل همان نوع پیام است مثلا معلمی برای تدریس مفهوم شجاعت از ابزار قصه استفاده می کند و برای تدریس مفهوم جمع و تفریق از ابزار های کلامی و غیر کلامی مانند سخنرانی، تخته و ماژیک و کاغذ و خودکار استفاه می کند.

عامل دیگر گیرنده پیام است مثلا وقتی قرار است مفهوم جمع و تفریق به دانش آموزان پایه اول آموزش داده شود از ابزار های ملموس تر و عینی تر که برای آنها قابل لمس باشد استفاده می شود مانند تعدادی سیب اما برای آموزش دادن جمع اعداد بزرگ به دانش آموزان پایه پنجم دیگر از سیب استفاده نمی شود.

• کانال ارتباطی:

کانال ارتباطی همان ابزار انتقال پیام است که یکی از مهمترین اجزای ارتباط مؤثر به شمار می رود و همواره سعی شده که با توجه به پیچیده ترشدن روابط انسانی و مفاهیم؛ ابزار های انتقال پیام و یا کانال ارتباطی گسترده تر و متنوع تر شود. با توجه به مخاطب و یا گیرنده پیام و نوع پیامی که قرار است منتقل شود از کانال های ارتباطی گوناگونی استفاده می شود از آنجایی کانال های ارتباطی روز به روز در حال گسترش است می توان امروزه از هر ابزاری به عنوان یک راه ارتباطی استفاده کرد.

ابزار هایی که امروزه بیشتر مورد استفاده قرار می گیرند عبارتند از: شبکه های اجتماعی، انواع کتاب ها مانند کتابهای صوتی که امروزه رواج بسیار دارد، پادکست، وبلاگ ها و … و ابزار هایی که برای انتقال غیر مستقیم برخی از مفاهیم استفاده می شود مانند: قصه، موسیقی، انیمیشن، فیلم، استنداپ های زنده و ضبط شده که از رسانه ها منتشر می شود، نقاشی، شعر و…

همانطور که قبلا گفته شد ارتباط آنقدر فرایند پیچیده ای است که نمی توان در یک مقاله تمام ابعاد و اجزای آن را مورد بررسی قرار داد اما نکته قابل توجه این است که اجزای گوناگون ارتباط به شکلی در هم تنیده و در تعامل باهم می توانند به یک ارتباط مؤثر ختم شوند مانند یک سخنرانی که در آن سخنران از کلام، زبان بدن، و تصاویر برای انتقال پیام خودش استفاده میکند در واقع هر چه همایندی ابزارها و اجزا بیشتر باشد تأثیرگذاری پیام بیشتر است.

کلمات کلیدی:

نگارنده: آمنه کشاورز کارشناس ارشد مشاوره