زندگی کردن در کنار دیگران و تعامل داشتن با آنها باعث شکل گیری مفاهیم بسیاری شده که در حوزه روابط بین فردی می گنجد و در این محدوده مورد بررسی قرار می گیرد. انتقاد کردن نیز یکی از همین دسته مفاهیم می باشد. انسانها وقتی در کنار یکدیگر قرار گرفتند و به تعامل با یکدیگر پرداختند به شکلی از تعامل به نام نقد و تحلیل کردن دست یافتند که این رفتار فقط ویژه انسان ها می باشد. زیرا نقد کردن بر پایه تحلیل و بررسی و استدلال می باشد. انتقاد به تیزی و برندگی چاقو می باشد. و به همین اندازه هم مهم و کاربردی و در عین حال خطرناک است. زیرا نیت از بریدن است که ارزشمند بودن کار را مشخص می کند. هم می شود شفا داد مانند تیغ جراحی و هم می شود زخم زد و آسیب رساند. پس اینکه چگونه از دیگران انتقاد کنیم خیلی مهم است زیرا هم می توانیم با این کار باعث رشد و پیشرفت و انگیزه دیگران شویم و هم باعث رنجش، ناراحتی و دلسردی آنها شویم. می توان از شیوه درست انتقاد کردن به عنوان یک مهارت ارتباط مؤثر یاد کرد.
انتقاد کردن یعنی چه؟
خیلی وقت ها ما معنی کاری که انجام می دهیم نمی دانیم به همین خاطر دچار اشتباه می شویم. درست مانند انتقاد کردن. اگر تعریف درست این رفتار را ندانیم خیلی از رفتارهای نادرست خودمان را نقد کردن می پنداریم و این عمل به شدت به روابط بین فردی ما آسیب می زند. نقد کردن یعنی جدا کردن درست و نادرست از یکدیگر، یعنی توجه کردن به نقاط قوت و نقاط ضعف در جهت برطرف کردن نقطه ضعف ها که در آخر قرار است به رشد فرد منجر شود. در واقع هدف از نقد رشد و تعالی است و هر رفتاری که نتیجه ای غیر از این داشته باشد یا به شکل درستی انجام نشده است و یا چنین قصدی نداشته است. ما اگر به دنبال رشد کردن هستیم باید هم ظرفیت نقد پذیری خودمان را افزایش دهیم و هم مهارت نقد کردن دیگران را یاد بگیریم.
چگونه از دیگران انتقاد کنیم؟
مهارت انتقاد یکی از حساس ترین مهارتهاست تا جایی که می توان آن را با جراحی قلب مقایسه کرد. اگر در جراحی یکی از مراحل را اشتباه برویم ممکن است جبران ناپذیر باشد. اگر یک رگ را اشتباهی قطع کنیم ممکن است جان بیمار را به خطر بی اندازیم. در نقد کردن هم همین گونه است باید به نکات بسیاری توجه کنیم تا رفتار ما سازنده باشد نه مخرب، تا به آگاهی فرد منجر شود نه به سردرگمی، تغییر مثبتی در روابط بین فردی ما به وجود بیاورد نه اینکه آن را تخریب کند. حالا بررسی کنیم که در هنگام انتقاد از دیگران به چه نکاتی باید توجه کنیم.
- هدفمان از این کار چیست؟ ابتدا این سؤال را از خودمان بپرسیم که هدفمان از نقد کردن طرف مقابل چیست؟ آیا به دنبال تحقیر کردن او هستیم؟ یا اینکه دلسوزانه می خواهیم رفتار اشتباه او را اصلاح کنیم؟ بعد از مشخص شدن پاسخ این سؤال به سراغ مراحل بعدی بروید.
- راه حلی برای رفتار مورد نقد دارید؟ آیا رفتاری که مورد انتقاد قرار می دهید جایگزینی دارد؟ آیا شما برای رفع نواقصی که در کار دوستتان می بینید راه حلی دارید؟ یا سؤال مهم تر؛ آیا موضوع مورد نقد شما قابل تغییر است؟ از چیز هایی انتقاد کنید که یا قابلیت تغییر دارند و یا می دانید که طرف مقابل شما مشتاق تغییر دادن آنها می باشد. اگر می دانید انتقاد شما منجر به تغییر رفتار طرف مقابلتان نمی شود این کار فقط به روابط بین فردی شما با او آسیب می زند.
- با طرف مقابل رابطه خوبی برقرار کنید. در این مورد سه رکن رابطه خوب عبارتند از: همدلی، احترام و صمیمیت. ابتدا شما باید طرف مقابل را درک کنید، خودتان را به جای او بگذارید و تصور کنید اگر شما بودید کار بهتری انجام می دادید؟ و دلسوزانه در مورد راه حلی که به نظرتان می رسدبا او صحبت کنید. رعایت اصل احترام به شدت مورد تاکید است. زیرا در غیر این صورت شما طرف مقابل خود را نقد نکردید بلکه توهین و یا تحقیر کردید. و در آخر صمیمیت باعث می شود او حرف ها و مشورت های شما را بپذیرد.
- لحن و زبان شما بسیار اهمیت دارد. بعد از اینکه مطمئن شدید می خواهید وارد عمل شوید باید به لحن کلامتان و کلماتی که مورد استفاده قرار می دهید دقت کنید. دقیقا به تیزی چاقو رسیدیم در اینجا مشخص می شود که با بریدن شفا می دهید یا باعث آسیب طرف مقابلتان می شوید. لحن کلام شما نباید به گونه ای باشد که طرف مقابل فکر کند قصد توهین کردن و یا تحقیر کردن او را دارید زیرا باعث می شود دست به مقاومت بزند.
- زمان و مکان مناسب را در نظر بگیرید. شاید در این مورد لازم باشد شما تکنیک های مدیریت زمان را نیز بیاموزید. یکی از نکات مهم این است که زمانی وارد صحبت شوید که فرد آمادگی شنیدن حرف های شما را داشته باشد. و این آمادگی را از هر نظر مورد توجه قرار دهید. یکی از اشتباهات مهلک این است که جلوی جمع از کسی انتقاد کنید. این کار نه تنها لطف نیست بلکه به حرمت شخص در نزد دیگران نیزآسیب می زند.
مراحل نقد کردن
هر کاری آدابی دارد که رعایت آنها باعث می شود که کار شما در ابتدا به درستی انجام شود و در نهایت نتیجه مورد انتظار شما را در پی داشته باشد. در این مورد نیز فرایند نقد و تحلیل رفتار و یا آثار دیگران مراحلی دارد که شما با رعایت آنها می توانید به هدف خود دست یابید. در اینجا آداب نقد کردن شامل مقدمه چینی درست هم می شود اینکه مستقیماً به سراغ نواقص و اشتباهات طرف مقابل نرویم بلکه ابتدا به نقاط قوت و فضایل اخلاقی او اشاره کنیم و بعد از آن به نقطه ضعف ها و نقص کارش بپردازیم و در راستای آن او را متوجه آثار منفی رفتارش و یا نواقص کارش کنیم و در آخر راه حل پیشنهادی خود را ارائه دهیم و به او توضیح دهیم که با رعایت نکاتی که مد نظر ما می باشد چه اصلاحات و تغییرات مثبتی در کارش و رفتارش به وجود می آید. در این صورت هرکسی از صحبت های شما و نظرات شما با آغوش باز استقبال می کند زیرا می داند که نیت دلسوزانه و دوستانه ای پشت حرف ها و رفتارهای شماست. نکته مهم این است که رفتار شما هم باید نیت درست شما را نشان دهد و دیگران را دچار اشتباه و انحراف نکند.
کلام آخر
انتقاد کردن یکی از ابعاد توسعه مهارت های فردی است که باید آموخته شود. گاهی اوقات آموختن این مهارت نیازمند آموختن مهارت های پیش نیاز دیگری است مانند مهارت جرأت ورزی و شما نیز هیچ وقت از اینکه این رفتار و فرایند آن را به درستی بیاموزید نهراسید. در دنیای امروز هیچ عذری برای ندانستن وجود ندارد زیرا ابزار های دانستن و به دست آوردن مهارت های گوناگون در دسترس همگان قرار گرفته است. در این مورد نیز شما می توانید مهارت های گوناگون توسعه فردی را زیر نظر متخصصان مرکز مشاوره فراز یاد بگیرید و حتی ظرفیت نقد پذیری خود را ارزیابی کنید و آن را افزایش دهید.
نگارنده: آمنه کشاورز، کارشناس ارشد روانشناسی