استرس یا فشار روانی یکی از هیجان های قالبی است که در طول روز آن را تجربه می کنیم یا ممکن است خیلی از ما با شنیدن واژه استرس تصویر منفی در ذهنمان شکل بگیرد و یا تمام خاطرات ناگواری که در زمان وقوع آنها استرس زیادی را تجربه کرده بودیم در ذهنمان تداعی شود.
اما جالب است بدانید که استرس بخش جدا نشدنی زندگی انسان است. یعنی ما همواره و در هر شرایطی میزانی از فشار روانی را تجربه می کنیم و این تجربه تا آنجایی که برای ما خطرناک نباشد و به جسم و روان ما آسیب نرساند مفید است و حتی باعث افزایش کارایی و عملکرد ما در زندگی روزمره می شود؛ مانند آمادگی برای بیدار شدن و رفتن به محل کار، آمادگی برای ایراد یک سخنرانی، بر انگیختن ما برای فراهم کردن تدارکات یک مهمانی و خیلی از موارد عادی زندگی روزمره که همگی به نوعی با این هیجان گره خورده اند. اما این هیجان وقتی خطرناک است که میزان آن افزایش می یابد و به جای اینکه باعث افزایش کارایی ما شود در عملکرد ما اختلال ایجاد می کند؛ یعنی میزان استرس آنقدر زیاد است که نه تنها برای اجرای سخنرانی مورد نظرمان آماده نمی شویم بلکه از آن می هراسیم و نمی توانیم آن را انجام دهیم و یا در حین اجرای سخنرانی آنقدر علائم این تنش بر ما مسلط می شود که نمی توانیم بر فعالیتی که در حال انجام آن هستیم تمرکز کنیم.
چگونگی اثرگذاری استرس در بدن انسان:
در این مقاله قصد داریم بیشتر در مورد استرس و تاثیری که در جسم و روان ما می گذارد آشنا شویم. بهتر است بدانیم که واکنش های بدن ما در برابر محرک های بیرونی که باعث تنش روانی می شوند و به نوعی مغز آنها را نوعی تهدید قلمداد می کند از الگوی مشخصی پیروی می کند.
هانس زیله دانشمند کانادایی که مطالعات زیادی در مورد این واکنش ها داشته است آنها را در سه مرحله توضیح داده است:
- مغز پس از دریافت محرک استرس زا به بدن اعلام خطر می کند و از طریق دستگاه سمپاتیک و غدد مختلف این خبر را به تمام اندام های بدن می رساند. در نتیجه بدن ما خودش را برای مقابله با این خطری که مغز احساس کرده است آماده می کند: جریان خون سرعت می گیرد، مواد قندی و ویتامین های بیشتری در خون آزاد می شوند، ضربان قلب بالا می رود تا بتواند اکسیژن بیشتری به اندام های بدن برساند و خون از پوست به سمت ماهیچه ها و مغز تغییر مسیر می دهد به همین خاطر است که اکثر اوقات دست ها و پاها سرد می شوند و به علت بالا رفتن ضربان قلب تعریق در بدن و به ویژه دست ها افزایش می یابد. در واقع کل ارگانیزم بدن برای دفاع، فرار و یا حمله آماده می شود.
- زیله به این مرحله؛ مرحله مقاومت می گوید. و این زمانی است که بدن مدت بیشتری در حالت اضطرار می ماند و یا در حال مبارزه و دفاع هست که باعث می شود مانند کشوری که مدت زیادی درگیر یک جنگ است و مهمات خودش را از دست داده؛ انرژی شروع به تحلیل رفتن کند.
- مرحله سوم فرسودگی است. یعنی دیگر انرژی بدن و قوای بدن تمام شده است و دیگر نمی تواند در برابر استرس و فشار روانی که درگیر آن است مقاومت کند در این زمان است که آثار زیان بار استرس در بدن نمایان می شود و بسیاری از کارکرد های اندام های مختلف دچار اختلال می شود و خیلی از اندام های بدن آسیب می بینند. مانند خستگی و فرسودگی، پیری زودرس، بی اشتهایی یا پراشتهایی، فشار خون بالا به این علت که میزان خون بیشتری در بدن جریان میابد تا اکسیژن رسانی انجام شود، سردرد های شدید و طولانی مدت، سکته های قلبی – یکی از اصلی ترین اندام هایی که دچار آسیب می شود و کارکردش مختل می شود قلب است زیرا مدام مجبور است خون بیشتری پمپاژ کند که هم باعث فرسودگی و هم گشاد شدن دریچه قلب به خاطر حجم بالای رفت و برگشت خون می شود – پایین آمدن سیستم ایمنی بدن زیرا سرباز های نگهبان بدن درگیر خستگی طولانی مدت می شوند که همین پایین آمدن سیستم ایمنی زمینه را برای ابتلا به انواع بیماری های ویروسی فراهم می کند، آسیب دیدن سیستم گوارشی بدن و بسیاری موارد دیگر که در افراد مختلف متفاوت است.
محققان پژوهش های زیادی در این باره انجام داده اند و حتی روانشناسان توانستند مشخص کنند که چه شخصیت هایی استرس بیشتری را تجربه می کنند. پژوهشگران یک دسته بندی کلی از بیماری های مرتبط با استرس ارائه کرده اند که عبارتند از :
- بیماری های دهانی
- بیماری های گوارشی
- بیماری های مرتبط با مفاصل و عضلانی
- بیماری های قلبی و عروقی
- بیماری های ریوی
- بیماری های پوستی
- اختلالات روانی مانند اختلال استرس پس از سانحه
- اختلالات غدد
همانطور که در ابتدای مقاله نیز اشاره کردیم زندگی ما همواره با میزانی از استرس آمیخته است که مقداری از آن را استرس مثبت و آن میزان که زیان آور است را استرس منفی می گویند. تنها کاری که می توانیم انجام دهیم این است که همواره نسبت به زنگ خطرهای هشداردهنده ای که نشان می دهد ما درگیر بخش منفی این فشار روانی شده ایم آگاه باشیم و بتوانیم با مراجعه به متخصص آن را کنترل کنیم. از آنجایی دریافت این فشار روانی به بخش روانشناختی سیستم بدن ما مربوط می شود برای کمک گرفتن نیز باید به سراغ کسانی برویم که بتوانند ما را به مهارت های روانشناختی و یا همان ابزارهای روانشناختی برای مقابله با استرس مجهز کنند و در واقع چگونگی مدیریت استرس در زندگی را به ما آموزش دهند مانند روانشناسان و مشاوران. دراین راستا مشاوران و متخصین مرکز مشاوره فراز آماده هستند که به شما برای مقابله با این تنش روانی کمک کنند. زنگ خطرهایی که معمولا به ما هشدار میدهند عبارتند از: عدم علاقه به فعالیت های روزمره، احساس عدم کنترل بر شرایط، نداشتن شادمانی و اشتیاق نسبت به اتفاق ها و رویدادهای خوب زندگی، کج خلق شدن، رها کردن زندگی و اطرافیان و به طور ویژه خستگی و فرسودگی و موارد دیگر که بسته به زندگی فردی و اجتماعی افراد متفاوت است.
نگارنده: آمنه کشاورز، کارشناس ارشد مشاوره