مشاوره شغلی یعنی تعیین یک حرفه که با استعداد ها و امکانات و خصوصیات روانی و جسمی فرد سازگار و هماهنگ باشد. به عبارتی در این شاخه راهنمایی و مشاوره دو گونه اطلاعات، مورد بررسی قرار می گیرند. یک گونه اطلاعات مربوط به مشاغل و گونه ی دیگر اطلاعات مربوط به ویژگی ها و استعداد های فرد و در تداول مشاوره تلاش می شود تا سازگاری و تناسب بین این دو دسته اطلاعات مشخص شود و گزینش گردد تا چه اندازه ای شرایط مربوط به یک حرفه با توانایی ها و ویژگی های فرد هماهنگی دارد.
تاثیر مشاوره شغلی
شغل و حرفه فرد از آنجایی که بخش مهمی از زندگی او را به خود اختصاص می دهد و به عبارتی انسان ساعات زیادی از وقت خود را در محل کار خویش می گذراند، تاثیر بسزایی دارد. چنین شرایطی اگر با توانایی ها و علایق فرد تناسب نداشته باشد، به عدم رضایت شغلی خواهد انجامید. بنابراین مشاوره شغلی اینجاست که به کمک فرد می آید. تحقیقات نشان می دهد عدم رضایت شغلی یکی از اصلی ترین مشکلات استرس زا در زندگی فرد است که می تواند دیدگاه های دیگر زندگی او را تحت تاثیر قرار دهد.
برای مثال فرض کنید فردی را که به شغل خود علاقه مند نیست یا توانایی های لازم برای انجام آن را به طور موثر ندارد، خستگی او بدون شک بیشتر از فردی خواهد بود که با خشنودی و لذت کامل آن شغل را انجام می دهد.
علاوه بر تاثیرات فردی مشاوره شغلی، تاثیرات اجتماعی آن را نیز نباید فراموش کرد. شایستگی فرد در حرفه ای که به او واگذار شده است بسیار تحت تاثیر توانایی و استعداد و علاقه ی او به آن شغل دارد. عدم سازگاری فرد با شرایط شغل، شایستگی او را در مسیر اهداف شغلی مثل کارخانه یا موسسه پایین خواهد آورد. موسسات و مراکز مختلف کاری مشتاق به بکارگیری افرادی هستند که شایستگی بالاتری داشته باشند.
روند مشاوره شغلی
مشاوره شغلی در سه مرحله ی اساسی صورت می گیرد:
- شناخت کامل توانایی ها، استعداد ها و محدودیت های فردی؛ این خصوصیت ها تمام توانایی های جسمانی، روانی و محدودیت های روانی و اجتماعی فرد را در بر می گیرد.
- شناخت مشاغل گوناگون و آگاهی نسبت به عواملی که منتهی به موفقیت و رضایت شغلی می گردند. در این راستا خصوصیت های متعدد هر یک از مشاغل از جنبه های مختلف مالی، اجتماعی و سایر محدودیت ها مورد بررسی قرار می گیرند. برخی مشاغل ویژگی های مختص خود را دارند که باید مورد توجه قرار گیرند. مثل مسأله شب کاری برای شغل پرستاری و… .
- ایجاد سازگاری منطقی بین خصوصیات شخصی و شرایط شغلی که به موفقیت و رضایت شغلی می انجامد. شغل مورد نظر چه ویژگی ها و چه محدودیت هایی دارد؟ چه ویژگی های فردی را نیاز دارد؟ سوالاتی هستند که در جریان مشاوره شغلی به آن ها پاسخ داده می شود.
چه زمان باید اقدام به مشاوره شغلی کرد؟
با توجه به توسعه یافتن مشاوره شغلی و احساس نیاز شدید به آن به صورت برنامه ریزی های کلی تلاش می شود از همان دوران تحصیل گام های اولیه راهنمایی شغلی برداشته شود. سال اول دبیرستان معمولا زمان رسمی برای شروع آشنا سازی دانش آموزان با مشاغل و حرفه های گوناگون است که به صورت تهیه بروشور های شغلی، بازدید از مشاغل مختلف و برگزاری اردوها انجام می گیرد و با در نظر گرفتن توان و استعداد های خود به انتخاب رشته تحصیلی بپردازند.
برای کمک بیشتر به دانش آموزان معمولا از مصاحبه ها و مشاوره ها استفاده می شود. مشاور با در نظر گرفتن فعالیت تحصیلی دانش آموز در طول سال و علایق و دیگر توانایی های او، اولین گام را برای انتخاب شغل خود در آینده که با انتخاب رشته تحصیلی وی ارتباط نزدیکی دارد بر می دارد.
البته این مرحله، مرحله ی آغاز رسمی ارائه راهنمایی شغلی فرد است. معمولا قبل از این مرحله فرد اطلاعاتی از جامعه و اطراف خود، خانواده و سایر نهاد ها در باب مشاغل مختلف کسب کرده است.
از سوی دیگر مراکز و موسسات نیز برای انتخاب کارمندان و شاغلین خود با در نظر گرفتن اهداف و آرمان هایی که دارند و ویژگی هایی که مورد نیاز مشاغل آنهاست در مصاحبه های استخدامی خود با بررسی توانایی ها و استعداد های فرد به انتخاب افرادی می پردازند که خصوصیت های آن ها بیشتر از بقیه به اهداف آن ها نزدیک تر باشد.
به عنوان مثال با اینکه سلامت روانی در تمامی مشاغل مد نظر می باشد، اما دارا بودن یکسری ویژگی های روانی در مشاغلی چون خلبانی ضرورت کامل دارد. مثلا زمان واکنش سریع، پایین بودن استرس و حفظ آرامش روانی.
چه ضرورتی وجود دارد که مشاوره شغلی صورت گیرد؟
موضوع دیگری که نیاز به مشاوره شغلی و حرفه ای را لازم و ضروری می نماید افزایش مشکلات شغلی دانش آموزان مدارس و علاقه مند شدن آن ها به انتخاب از همان سال های آموزشگاهی می باشد. تجربیات پشتیبان آن است که در مدارس راهنمایی کشور خودمان نیز بررسی مسائل شغلی و حرفه ای از اهمیت خاصی برای دانش آموزان برخوردار است. به بیان دیگر، مشکلات شغلی و حرفه ای تقریبا مشکل مبتلا به هر دانش آموزی است که قصد دارد مدرسه را رها سازد و وارد بازار مشاغل گردد. از این وجود برنامه های مشاوره شغلی و حرفه ای برای بررسی مسائل شغلی و حرفه ای دانش آموزان لازم و ضروری است.
مشاوره شغلی چه ویژگی هایی دارد؟
جستجوی یک مشاور شغلی می تواند برای فرد دغدغه داشته باشد. در اینجا چند نکته برای کمک به شما در شروع کار آورده شده است.
- برای تبدیل شدن به یک مشاور شغلی، فرد باید دارای مدرک مرتبط باشد. بعد از پیدا کردن یک مشاور شغلی با مدارک معتبر، مرحله بعدی تعیین اینکه آیا آن ها مناسب شما هستند یا خیر. پرسیدن این سوالات به شما کمک می کند تا این موضوع را بیابید.
- به دنبال کسی باشید که از عرصه ی شغلی شما اطلاع داشته باشد.
- یک مشاور شغلی خوب باید بتواند منابع ارجاعی را برای شما فراهم کند.
- اعتبار و تحصیلات شما چیست؟ تجربه آن ها با مشاوره شغلی چند سال است؟
نکته آخر
نظریه مشاوره شغلی یک تخصص روانشناختی موثر است. تجزیه و تحلیل برای شغل مناسب نشان می دهد که مداخلات شغلی مزایای قابل توجهی را به همراه دارد. مشاوره شغلی فردی و گروه های مشاوره شغلی ساختار یافته، مداخلات موثر هستند که برای کمک به مشتریان در کشف گزینه ها و تصمیم گیری های شغلی مفید هستند.