در این دوران که بیماری کووید 19 زندگی همه ما را تحت تأثیر قرار داده است؛ شاید بارها با این موقعیت ها رو به رو شده باشید که از شما برای میهمانی یا مراسم خاصی دعوت شده است و شما تمایل داشته اید این درخواست را رد کنید؛ ولی نتوانسته اید خیلی صادقانه بیان کنید و مسئله دیگری را بهانه کرده اید تا بدین طریق به رعایت قرنطینه و فاصله ی اجتماعی متعهد مانده اید؛ اما ناراحت هستید که چرا صریح بیان نکرده اید. چنین موقعیتی مستلزم داشتن ” مهارت جرأت ورزی ” یا قاطعیت است.
مهارت های زندگی، مهارت های مهمی هستند که به بهزیستی بشر در طول عمر زندگانیش کمک شایان توجهی می کنند. شاید برای هریک از ما این اتفاق افتاده باشد که: از رفتار یا حرف کسی ناراحت و دلگیر شده ایم ولی چیزی نگفته ایم؛ یا درباره ویژگی های مثبت یا منفی شخصی به نظرمان قابل تحسین یا قابل نقد می باشد اما به خاطر ترس از قضاوت شدن بیان نکرده ایم؛ یا بیشتر اوقات برایمان پیش آمده که می خواستیم بگوییم ” نه ” ولی نتوانسته ایم.
مثال هایی از این نوع، با مهارت جرأت ورزی ارتباط دارد. چراکه ارتباط جز لاینفک زندگی بشر است و به گفته ” اروین یالوم ” : ” انسان ها از را بطه به وجود می آیند، در رابطه رشد می کنند، در رابطه آسیب می بینند و در رابطه ترمیم می شوند. ” با این اوصاف ما مدام با موقعیت هایی روبه رو می شویم که مهارت جرأت ورزی را از ما مطالبه می کند.
تعریف مهارت جرأت ورزی:
اگر بخواهم به زبان ساده بیان کنم این گونه تعریف می شود که : ” بتوانم از حق خود دفاع کنم بدون اینکه حق کسی را زیر پا بگذارم “. در پژوهش ها مهارت جرأت ورزی یا قاطعیت این طور بیان شده است که مهارتی است که افزایش پاداش در موقعیت های بین فردی را به دنبال دارد.
وقتی به دیگران اجازه می دهیم روح حق ما پا بگذارند ( رفتار منفعلانه )، یا حق کسی را زیر پا بگذاریم ( رفتار پرخاشگرانه )، از جرأت ورزی دور شده ایم. در حقیقت این گونه می شود در رفتارهای منفعلانه ترجیحات دیگران بر خود فرد ارجحیت پیدا می کند و فرد به دلیل ترس از پیامدهایی که تصور می کند، معمولاً موضع ” همیشه موافق ” می گیرد که البته بهای زیادی نیز می پردازد.
در حالت انفعال، این امکان وجود دارد که فرد با اعضای خانواده یا افرادی که احساس راحت تری با آنها دارد رفتار منفعلانه برخورد نکند و لی در سایر رابطه ها موضع منفعلانه در پیش بگیرد. بهای که این افراد با این نوع رفتار پرداخت می کنند این است که چون به درستی احساسات خود را ابراز نمی کنند ممکن در رویداد یا حرفی ناخوشایند قرار بگیرند، به طور انفجاری خشم خود را بروز دهند.
در رفتارهای پرخاشگرانه فرد می خواهد به هر نحوی به خواسته هایش برسد؛ حتی به قیمت زیر پا گذاشتن حقوق دیگری. شاید دقت نکرده باشید اما کنایه آمیز صحبت کردن نوعی رفتار پرخاشگرانه از نوع کلامی می باشد. به خصوص در این دوران که باید متعهد به رعایت فاصله ی اجتماعی و قرنطینه کردن باشیم وقتی با طعنه و کنایه به فرد مقابل خود جهت رد درخواست دعوت به میهمانی، صحبت می کنیم در واقع نوعی رفتار پرخاشگرانه انجام می دهیم.
بد نیست بدانیم ارتباط از نوع پرخاشگرانه هم بهای سنگینی دارد و آن این است که شاید به ظاهر متابعت همراهان را نشان دهد، ولی رابطه بین فردی در پرتو این نوع رفتار سطحی هستند. با این تعاریف رفتار قاطعانه مزایای زیادی به همراه دارد. قاطعیت مسیر روابط رضایت بخش را هموارتر می کند.
گام های لازم جهت تقویت مهارت جرأت ورزی:
طبیعتاً نداشتن مهارت جرأت ورزی، پیامدهایی را به دنبال دارد. آیا تا به حال به احساس خود بعد از موقعیت هایی که قاطع نبوده اید، فکر کرده اید؟ احساس بد نسبت به خود و آسیب دیدن روابط جز پیامدهای اجتناب ناپذیر قاطع نبودن است. اگر تصمیم به تقویت مهارت جرأت ورزی یا قاطعیت دارید؛ در گام اول باید حقوق فردی خود را بشناسید.
هر فردی این حق را دارد که درخواست دیگران را رد کند، در مورد دلیل کارهای شخصی خود و احساس هایی که تجربه می کند برای کسی توضیحی ندهد، نظر و دیدگاه خود در زندگی را تغییر دهد، در روابط بین فردیش مورد احترام باشد، خودش را دوست داشته باشد و برای خویش احترام قائل باشد.
نکته ای که در خصوص حقوق حقوق فردی حائز اهمیت است اینکه آن حق را باید برای دیگران هم قائل باشیم و در قبال آن مسئول باشیم. به این معنا است که هنگام در نظر گرفتن حق های خود، از خود بپرسیم آیا این حق را برای فرد دیگری هم قائل هستم؟ و مسئولیتی که در قبال این حق دارم چیست؟
لازم به ذکر است برخی موقعیت ها نمی توانیم حق را برابر نگه داریم مثل کودک و والدین و یا گاهی آگاهانه انتخاب می کنیم که منفعلانه برخورد کنیم. پس باید مسئولیت این انتخاب آگاهانه خود را بعهده بگیریم. در حقیقت در برخی موقعیت ها با هر فردی نمی توانیم قاطعانه صحبت کنیم. نیاز است این مهارت تشخیص موقعیت ها در خود افزایش دهیم.
به عنوان مثال اگر رئیس شما غیر منطقی یا انتقادناپذیر باشد و بدانید به دنبال یک رفتار قاطعانه در ارتباط با ایشان اخراج خواهید شد، و اخراج شدن تبعات بسیاری برای شما دارد، احتمالاً آگاهانه انتخاب می کنید که قاطع نباشید. پس قبل از هر قاطعیتی باید تصمیم بگیریم که آیا می خواهیم قاطع باشیم یا نه. چراکه تصمیم گیری آگاهانه در مورد رفتاری لازمه ارتباط بین فردی ماست.
پس از تشخیص و شناخت زمان و مکان برای بروز مهارت جرأت ورزی، نوبت به نحوه بیان آن می رسد. مقدمه بیان قاطعانه همدلی کردن است. همدلی به این معناست که خود را جای دیگری گذاشتن و از زاویه دید او به مسائل نگاه کنیم. سپس در بیان همدلانه از ضمیر ” من ” استفاده کنید و به توصیف نه قضاوت موضوع بپردازید.
تصور کنید دوست شما وسیله نقلیه ندارد و برای آخر هفته ماشین شما را می خواهد قرض بگیرد. شما از این موضوع احساس خوبی ندارید و می دانید هم دوستان لازم دارد؛ می توانید به این صورت قاطعانه صحبت کنید: ” علی جان خیلی خوشحالم که برای آخر هفته برنامه داری و خیلی دوست داشتم می توانستم در این برنامت شرکت کنم تا مسئله وسیله نقیله ات رفع شود، اما متاسفانه من احساس خوبی ندارم وسیله ام را به کسی قرض بدهم. می خواهم بدانی از این موضوع که جواب رد به تو می دهم ناراحتم اما دوست دارم صادقانه با تو سخن بگویم “.
این یک مثال از مهارت جرأت ورزی و قاطعانه صحبت کردن بود. اگر قرار باشد شما در این موقعیت ها قرار گیرید، چه می گویید؟
نگارنده : زینب پندار، دانشجوی دکترای مشاوره تخصصی