مرحله نوجوانی یک مرحله دشوار در زندگی هر فرد است، بنابراین دور از انتظار نیست که ویژگیهای فردی نوجوان با گذر از این مرحله، بهبود یابد. اما متاسفانه، در درصد کمی از نوجوانان، خصلتها و رفتارهای عجیب و غریب و غیرمعمول نشانگر یک مشکل جدی در سلامت روان آنها است، بیماری وسواس فکری در نوجوانان یکی از شایع ترین این مشکلات است. این اختلال روانپزشکی که به اختصار OCD نامیده میشود، میتواند باعث پریشانی بسزایی در فرد شده و در موارد حادتر حتی میتواند زندگی شخص را فلج کند.
مانند همه والدین، ممکن است شما هم در تشخیص رفتارهای نرمال و غیر عادی نوجوان خود با مشکل روبرو شوید، دپارتمان تخصصی مشاوره کودک و نوجوان در مرکز مشاوره فراز، با مشاوران و درمانگران با تجربه، به شما در شناخت و تشخیص علایم این بیماری کمک خواهد کرد تا با گرفتن راهنمایی و مشاوره های بجا و مناسب اقدامات لازم را انجام دهید.
آمار و حقایق موجود در مورد وسواس فکری- عملی یا وسواسی- جبری (OCD)
در ادامه آمار و حقایق مربوط به اختلال وسواس فکری- عملی (OCD) آورده شده است:
- وسواس فکری – عملی (OCD) معمولا در اواخر دوران نوجوانی یا اوایل دهه بیست شکل می گیرد، اما در برخی موارد ممکن است در دوران کودکی شروع شود.
- تقریبا در 25 درصد موارد شروع OCD در 14 سالگی رخ می دهد.
- بین 1 تا 3 درصد از کودکان و نوجوانان مبتلا به OCD هستند که آن را به یکی از رایج ترین اختلالات روانپزشکی در این گروه سنی تبدیل کرده است.
- تقریبا 70 درصد از افراد مبتلا، به یک یا چند اختلال روانپزشکی دیگر مبتلا هستند.
- حداقل در هر 4 از 10 فرد مبتلا، این بیماری به یک اختلال مزمن تبدیل می شود.
- تخمین زده شده که 40 درصد از افرادی که در دوران کودکی به این بیماری مبتلا میشوند تا بزرگسالی بهبود می یابند. برای 60 درصد دیگر، شروع این بیماری در دوران کودکی اغلب به این معنی است که این اختلال حادتر و مزمن تر خواهد شد.
- خطر خودکشی در افراد مبتلا به OCD بیشتر است و این خطر در بیمارانی که اختلالات روانپزشکی دیگری مانند اختلال خلقی یا پریشانی دارند، بیشتر است.
وسواس فکری- عملی (OCD) چیست؟
وسواس فکری – عملی یک بیماری روانی است و همانطور که از نامش پیداست از افکار وسواسی (obsessions) و اعمال بی ارادی یا جبری (compulsions) تشکیل شده است. وسواس فکری به صورت افکار تکراری، تصاویر ذهنی یا تمایلاتی که هم ناخودآگاه و هم مزاحم هستند ظاهر می شوند. آنها معمولا منفی هستند و میتوانند سطح بالایی از اضطراب و پریشانی ایجاد کنند. بمباران مکرر و مداوم این افکار ناخواسته میتواند تمرکز نوجوانان را در مدرسه یا محل کار بسیار دشوار کند، چه برسد به لذت بردن از زندگی در حالت طبیعی.
انواع رایج وسواسهای فکری (obsessions) عبارتند از:
- نگرانی در مورد گرایش جنسی
- ترس از میکروب یا آلودگی
- نگرانی در مورد مریض شدن یا مردن
- ترس از انجام کارهای خشونت آمیز
- نگرانی در مورد وقوع اتفاقات بد
- افکار، امیال یا تصاویر جنسی ناخواسته و مزاحم
- افکار آزاردهنده ای که ماهیت مذهبی دارند
در تلاش برای کاهش اضطراب و تنش ناشی از وسواس، افراد مبتلا به OCD رفتارهای بی ارادی مانند شستن بیش از حد دستها و قرار دادن اشیا در نظم خاصی را، مرتب انجام میدهند. برای برخی از افراد مبتلا به OCD، این رفتارهای بی ارادی به قدری وقت آنها را می گیرد که اصلا نمی توانند سازنده باشند. این رفتارهای وسواس گونه در بهترین حالت باعث تسکین مقطعی آنها میشود.
انواع رایج وسواسهای عملی (compulsions) عبارتند از:
- شستشو یا تمیز کردن بیش از حد
- قرار دادن اشیا در یک نظم خاص و چک کردن پی در پی حفظ نظم آنها
- چک کردن لحظه به لحظه (مثلا قفل بودن درب منزل یا خاموش بودن اجاق گاز)
- انجام دادن کاری بارها و بارها تا زمانیکه درست و کامل شود
- دائما درصدد اطمینان بخشی به دیگران هستند
- زیاده روی در عبادت
چک کردن و نظم دو نوع رایج OCD هستند. احتکار وسواس گونه همچنین بسیار رایج است و در گذشته جز دسته OCD در نظر گرفته می شد، اما حالا به عنوان یک اختلال جداگانه طبقه بندی می شود.
OCD تنها در صورتی کاملا تایید میشود که وسواس فکری در نوجوانان باعث اختلال در عملکرد طبیعی آنها شده و اضطراب زیادی در آنها ایجاد کرده باشد. به عنوان مثال اگر نوجوان شما یک ” آدم وسواسی” است، به خودی خود به این معنا نیست که او مبتلا به OCD است.
وجود اختلالات همزمان با OCD
دور از انتظار نیست که افراد مبتلا به OCD یک یا چند اختلال روانپزشکی دیگر نیز داشته باشند. شایع ترین اختلالات همزمان عبارتند از:
- افسردگی
- اختلال دو قطبی
- اختلال مصرف مواد
- اختلالات مربوط به اشتها
- بیش فعالی (ADHD / ADD)
- اختلالات پریشانی (مانند فوبیای اجتماعی یا ترس)
وجود یک اختلال روانپزشکی دیگر اغلب درمان موفقیت آمیز OCD را چالش برانگیزتر میکند.
جستجو و شناخت علایم وسواس فکری در نوجوانان
وسواس فکری در نوجوانان می تواند تأثیر بسیار منفی بر آنها داشته باشد. به همین دلیل بسیار مهم است بدانید که در درمان به دنبال چه چیزی هستید و اینکه چگونه میتوانید علایم OCD را تشخیص میدهید.
شما میتوانید با مراجعه به دپارتمان تخصصی مشاوره کودک و نوجوان در مرکز مشاوره فراز، هر چه زودتر نوجوان خود را تحت درمان قرار دهید. بدون درمان وسواسها آنها معمولا با گذشت زمان بدتر می شوند.
علائم OCD در نوجوانان ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- نگرانیها یا ترسهای غیرمنطقی مکرر (مثلا نگرانی دائمی در قفل نشدن درب ورودی حتی پس از بررسی)
- شکایت از داشتن افکار مزاحم تکراری و عدم کنترل آنها
- رفتارهای غیر معمول یا غیر منطقی که نوجوان شما نمی تواند توضیح دهد (مثلا شستن دستهای تمیز چندین بار پشت سر هم، تا زمانیکه پوست کاملا تمیز شود).
- پریشانی و اضطراب، اگر چیزی نامرتب باشد.
- درگیر شدن در مناسک غیرعادی، مانند سه بار چرخیدن در خانه، قبل از خروج از درب منزل
- رفتار وسواس گونه از هر نوعی که باشد.
- عدم تمرکز در مدرسه یا هنگام انجام تکالیف
- چک و بررسی مداوم چیزی
- نگرانی مکرر از اینکه اتفاق بدی قرار است بیفتد
- مشکل در دوست‌یابی یا حفظ دوستان
- حالت افسردگی یا اضطراب مکرر
- افکار و رفتارهای خودکشی
افکار و رفتارهای خودکشی خطری مرتبط با بسیاری از اختلالات، از جمله OCD است. هرگز نباید آن را بی اهمیت جلوه دهید، تصور نکنید که نوجوان شما بایستی در این مورد کاملا واضح یا عوام فریبانه عمل کند.
برداشتن گامهای اولیه در درمان فرد مبتلا به OCD
اگر دلیلی دارید که فکر می کنید نوجوان شما به OCD مبتلا شده است یا ممکن است در حال ابتلا به OCD باشد، اولین گامهای زیر را باید بردارید:
1- با نوجوان خود صحبت کنید:
به نوجوان خود بگویید که نگران رفتارهای مشاهده شده از او هستید تاکید کنید که میخواهید به هر طریقی شده به او کمک کمک کنید و چهار دانگ خواهان شنیدن حرفهای او هستید.
برای یک پاسخ دفاعی یا حتی انکار اینکه چیزی اشتباه است آماده باشید. نوجوان شما ممکن است از علایمی که تجربه میکند احساس شرم کند. از قضاوت، انتقاد و ایجاد احساس شرمساری خودداری کنید، زیرا این موارد فقط اوضاع را بدتر میکنند.
2- نوجوان خود را ارزیابی کنید:
پزشک خانواده میتواند یک ارزیابی اولیه، از جمله معاینه فیزیکی برای رد هرگونه مشکل پزشکی زمینه‌ای که ممکن است در ایجاد یا تشدید علایم او نقش داشته باشد، انجام دهد.
از آنجایی که OCD میتواند یک اختلال پیچیده باشد، ضروری است که نوجوان خود را توسط یک روانشناس، روانپزشک و یا درمانگران با تجربه خانم سحر افراز، شهنوش قسیمی و زهرا کاشانی در دپارتمان تخصصی کودک و نوجوان در مرکز مشاوره فراز، ارزیابی کنید. به دنبال فردی باشید که نه تنها در درمان کودکان و نوجوانان متخصص است، بلکه تجربه فراوانی در درمان OCD نیز دارد.
3- نوجوان خود را تحت درمان قرار دهید:
علایم OCD به مرور زمان بدتر میشود، بنابراین اقدام زودهنگام مهم است. درمان OCD معمولا شامل ترکیبی از روان درمانی و دارو است. اگر علایم نوجوان شما حادتر یا اگر دارای اختلال روانی دیگری باشد، ممکن است برای دوره ای به سطح بالاتری از درمان نیاز باشد.
- روان درمانی فردی یا گفتگو درمانی: روان درمانی به نوجوانان کمک میکند تا وسواسهایی را که با آنها درگیر هستند و همین طور بیماریهای زمینه ای که این اختلال را تشدید و یا هدایت میکنند، درک کند. رفتار درمانی شناختی (CBT)، در قالب پیشگیری از خطر و پاسخ به آنها، یکی از موثرترین انواع درمانها برای OCD است. پیشگیری از واکنش به خطر، شامل قرار دادن فرد در معرض چیزهایی است که او را مضطرب میکند و بیمار یاد می گیرد که چگونه به جای پاسخ و واکنش وسواس گونه، با اضطراب به روشی درست کنار بیاید.
- دارو: دارو میتواند نقش مهمی در درمان OCD ایفا کند. تحقیقات نشان میدهد که دارو در درمان OCD زمانی موثرتر است که در ترکیب با روان درمانی استفاده شود تا به تنهایی. رایج ترین داروهایی که برای OCD تجویز می شوند عبارتند از داروهای ضد افسردگی، مانند Celexa، Paxil،Zoloft یا Clomipramine همچنین ممکن است برای کاهش علایم افسردگی، اضطراب و سایر اختلالات همزمان، دارو تجویز شود.
- خانواده درمانی: خانواده درمانی میتواند بخش مهمی از درمان OCD باشد، زیرا این اختلال بر همه افراد خانواده تاثیر می گذارد. این مورد شامل آموزش به والدین و سایر اعضای خانواده است که چگونه بدون سازگاری و توانمندسازی نوجوان، نقش حمایتی را برای نوجوان بازی کنند.
مهم نیست که نوجوان شما چقدر بتواند و قادر باشد OCD خود را مدیریت یا حتی بر آن غلبه کند، اما بخاطر داشته باشید که مثبت و امیدوار ماندن هم برای شما و هم برای نوجوان مفید خواهد بود.